تاریخ نو

نویسنده: جهانگیر میرزا
مترجم: عباس اقبال آشتیانی
ناشر: علم
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 330
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1384 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب 

کتاب نفیس تاریخ نو تالیف جهانگیر میرزا، پسر سوم میرزا نایب‌السلطنه، مشتمل بر ۲۶ سال رویدادهای سیاسی مهم دوران سلطنت قاجار از ۱۲۴۰ تا ۱۲۶۷ هـ ق است. نویسنده، اثر حاضر را دنباله‌ی کتاب “مآثر سلطانیه” نوشته “عبدالرزاق بیک مفتون” می‌داند که حوادث مندرج در آن به سال ۱۲۴۰ هـ ق ختم شده است. تاریخ نو دربرگیرنده‌ی ده سال از سلطنت فتحعلی شاه، تمام چهارده‌ سال سلطنت محمدشاه و دو سال و اندکی از پادشاهی ناصرالدین شاه است.

مطالب این کتاب، به ویژه در خصوص جنگ‌های دوم ایران و روس، احوال حاجی‌میرزا آقاسی و محمدخان امیرنظام و شاهزاده‌های قاجاریه، ماجرای گریبایدوف، اقدامات عباس‌میرزا، ماموریت و سفر خسرومیرزا به روسیه، اوضاع و احوال ایالات و مناطق مختلف کشور از جمله فارس، کرمان، خراسان، عراق، اصفهان، آذربایجان، هرات، بدایت حال میرزاتقی‌خان امیرکبیر و ظهور باب، شورش سالار در خراسان حایز اهمیت است.

مؤلّف این کتاب نفیس که نام آن را تاریخ نو گذاشته تا آن‌که این لفظ از جهت حروف به حساب جمل با سال ١٢۶٧ قمرى سال تألیف آن درست درآید، جهانگیر میرزا پسر سوم “عباس میرزا” نایب السلطنه است و به همین مناسبت نام اوست که بعضى مثل “نادر میرزا” مؤلف “تاریخ تبریز” اسم تاریخ نو را “تاریخ جهانگیرى” نیز خوانده‌اند.

مادر جهانگیر میرزا صبیۀ یار محمد بیک ترکمان آق قویونلو مقیم تبریز بوده و جهانگیر میرزا از مادر خود، چهار برادر و یک خواهر داشته و از آن چهار برادر یکى “خسرو میرزا” پسر هفتم نایب السلطنه است که پس از قتل “گریبایدوف” چنان‌که مى‌دانیم با “محمد خان” امیر نظام به عذرخواهى به سن‌پترزبورگ رفته است. تاریخ تولد جهانگیر میرزا به دست نیامد ولى چون او پسر سوم نایب السلطنه است، لابد  بعد از سال ١٢٢٢ (سال تولد محمد شاه پسر اول نایب السلطنه)  به دنیا آمده است.

استاد عباس اقبال می نویسد: تاریخ نو چنان‌که خود مؤلف در مقدمه گفته در حقیقت ذیل تاریخ قاجاریۀ عبد الرزاق بیک مفتون دنبلى یعنى کتاب “مآثر سلطانیه” است که به سال ١٢۴٠ قمرى ختم شده و این ذیل که تاریخ نو باشد از همین سال ١٢۴٠ ابتدا و به اوایل سال ١٢۶٧ منتهى مى‌گردد. پس از آن مشتمل است بر وقایع ٢۶ سال و کسرى از سلطنت قاجاریه (ده سال از سلطنت فتحعلى شاه، تمام چهارده سال سلطنت محمد شاه و دو سال و اندکى از پادشاهى ناصر الدین شاه).

اگرچه این کتاب که املاى جهانگیر میرزا است از جهت انشاء و سبک نگارش امتیاز خاصى ندارد بلکه در غالب موارد جمله‌ها بدون فعل ارتباط و بریده‌بریده و پاره‌اى تعبیرات و املاءها غلط و عوامانه است ولى انصافا از جهت مطلب براى این ٢۶ سال و کسرى از دورۀ پادشاهى قاجاریه هیچ مأخذى به این تفصیل و اهمیت در دست نیست حتى امتیاز آن بر مآثر سلطانى به این است که در ذکر مطالب هم جنبۀ بسط و تفصیل رعایت شده و هم عبارت آن روان و خالى از تصنع و تکلف است.

مطالب بسیار مهمى که در این کتاب درخصوص جنگ‌هاى دوم ایران و روس و احوال حاجى میرزا آقاسى و محمد خان امیر نظام و شاهزاده‌هاى قاجاریه و بدایت حال میرزا تقى خان امیر کبیر و ظهور باب و غیرها مى‌توان یافت در هیچ مأخذ دیگر نیست.