تاریخ مهر در ایران

تاریخ مهر در ایران

نویسنده: ملکه ملکزاده بیانی
ناشر: یزدان
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 145
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1363 - دوره چاپ : 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو 

مروری بر کتاب

مصور

جلد نخست : از ه‍زاره چ‍ه‍ارم ت‍ا ه‍زاره اول

براي شناسايي كامل اقوام و ملتهاي كهن و معرفت بر احوال ايشان و تدوين گذشته‌ها و تاريخ آنان بايد از جلوه‌هاي مختلف آثاري كه از آنان بر جاي مانده است استفاده نمود.اين مسئله وقتي امكان‌پذير مي‌گردد كه دانشمندان و علماي متخصص در رشته‌هاي فنون مختلف مطالعات كافي و جامعي نمايند كه مورخ با استناد به نتايج تفحصات و مجموع مطالعات انجام يافته آنان به نگارش موضوع مورد نظر بپردازد. در مورد اقوام سرزمين‌هاي باستاني و مراكز بزرگ تمدن مورخان و تذكره‌نويسان آنچه را كه شاهد و ناظر بوده‌اند يا توانسته‌اند به دست بياورند و يا از روايات و اقوال قديمتر استفاده نموده‌اند ضبط كرده‌اند و خدمات آنان قابل تقدير بوده و زحمتي گران به عهده داشته‌اند.

گرچه ناديده نمي‌توان گرفت در ضمن تاريخ‌نويسي و شرح و احوال و كيفيت حوادث اغلب مورخان نتوانسته‌اند اصل بي‌طرفي را كه شرط بارز مورخ است رعايت كنند و از جاده انصاف و حقيقت‌بيني دور نشوند. معهذا در معرفي جوامع بشري و تمدن جهان قديم خدمت شايان بكار برده‌اند كه اثرات ذي‌قيمت آنان روزبه‌روز بيشتر ظاهر مي‌گردد و مهمتر جلوه مي‌كند.

در دو قرن اخير كه دوران تحولات و اكتشافات شگرف در كليه شئون علوم است بسياري از مسائل غامض و پيچيده كه عقل بشري در حل آن عاجز بود به دست علماي ذي‌صلاحيت و دانش‌دوست كه عمري به مطالعه يا به تكميل و تنقيح مطالعات و تحقيقات ديگران همت گماشتند گشوده گرديد و سرانجام نتايج سودمند آن در زمينه‌هاي مختلف در دسترس اهل فن قرار داده شد.

از جمله اكتشافات مهمي كه صورت گرفت خواندن خطوط مختلف دنياي قديم است كه گشايش رمز آن قدم مؤثري به سوي دست يافتن و حقانيت تمدن و مدنيت اقوام بوده پيشرفت در مطالعات جغرافيائي و نژاد‌شناسي ، تاريخ طبيعي ،معرفت‌الارض و اوضاع و تحولات اقليمي ، ‌شناسائي فلزات و تجزيه آن و زبان‌شناسي راه را براي باستان‌شناسان باز كرد و در نتيجه كاوشهاي علمي از صورت نفنن خارج گرديده به دست باستان‌شناسان بصير و مطلع سپرده شد.

لذا مورخان امروزي چون گوهر‌شناسان دقيق بايستي با سليقه خاص و ديد باز در تنظيم صفحات تاريخ بالاخص تاريخ تمدن و جامعه‌شناسي از ابزار و وسائل اصلي كه باستانشناسان در دسترس آنان قرار مي‌دهند استفاده كرده با تطبيق اسناد و ديگر نوشته‌ها آن را از صافي حقيقت بگذرانند آنچه را اصيل و با سنجش و مقايسه پسنديده به نظر مي‌رسد قبول نموده و در جاي خود بكار برند و ناباب و غير اصل را بيرون ريزند و مطرود بدانند.

بدين‌طريق تاريخ‌نويسي زمان‌هاي كهن مي‌تواند تا حدي مورد قبول بوده و عاري از پيراية افسانه باشد. خوشبختانه علوم مختلف در دوران كنوني جنبه تخصصي پيدا كرده است و هر يك از دانشمندان عمر خود را صرف رشته مورد نظر و مطالعه خود مي‌نمايند. چنانكه در مورد تاريخ و تاريخ‌نويسي نيز چنين مي‌باشد و به جاست مورخان امروزي با وجود احاطه داشتن به كليات مسائل تاريخي و زندگي جوامع بشري توجه مطالعات خود را به رشته‌اي اختصاص دهند و سعي دارند كه از كليه مدارك و استاد و منابع و آثار استفاده برند تا تحقيقات آنان مستدل و منقح باشد.

در اين صورت آثار ابتدايي ، چون سيلكس‌هاي تراشيده و ابزارهاي سنگين و استخواني و نقاشيها و كنده‌كاريهاي دوران غارها و ظروف سفالين و وسائل نزئيني و جنگي و مهرها و آلات ، و ابزار فلزي و مجسمه‌ها و كتيبه‌ها و الواح منقور و اصيلي مي‌باشند كه با كمك آنها مي‌توان به راز زندگي جامعه قديم پي برد و سرگذشت آنان را در مسير حوادث ايام چنانكه بوده‌اند و روزگار گذرانده‌اند ثبت نمود و نگاشت. از جمله آثاري كه سهم بارزي در شناسايي بسياري از مسائل گوناگون از ادوار كهن داشته و تحقيق آن مجهولات بي‌شماري را مرتفع مي‌سازد ، مهرها و آثار كنده‌كاري شده‌است.

شايد كنده‌كاري اولين اثر هنري انسان بدوي باشد كه به وسيله آن تلاش نموده تا خواسته‌هاي مادي و ظاهري و اميال و محسوسات مغزي و روحي خود را به صورتي ساده و بي‌پيرايه منعكس كند.انسان در دوران غارنشيني بر روي استخوان حيوانات كه از شكار به دست مي‌آورده نقوشي كنده و ابزارهائي ساخت كه به دست آوردن اين آثار بهترين راه معرفت بر اوضاع و احوال جامعه ابتدايي بشري است.با گذشت زمان و پيشرفت تمدن و انقلابات مدني از قبيل شهر‌سازي و خانه‌سازي و اهلي كردن حيوانات و فعاليتهاي زراعتي و سرانجام هر‌گونه تحول مادي و معنوي را بر نقوش كنده‌كاريها و مهرها مي‌توان يافت.در حقيقت اين نقوش مانند آئينه زمان همه مظاهر زندگي را منعكس مي‌كند.

در مورد تاريخ سرزمين كهنسال ايران نقوش و كنده‌كاري در دوران ما‌قبل ‌تاريخ و تاريخ يكي از منابع مهم و ذي‌قيمت به شمار مي‌آيدكه به وسيله تحقيق درباره آنان مي‌توان نه‌تنها نكات و جهات فعاليتهاي مردم و نحوه زندگي و آداب و رسوم و اوضاع اجتماعي و خصوصيات زندگي آنان را شناخت بلكه مراحل مختلف مناسبات يا مهاجمات بين اقوام و تأثير و نفوذ هنري هر يك بر ديگري را آشكار ساخت.در سالهاي اخير در چغازنبيل در حوالي زيگورات معروف عيلامي و مارليك گيلان مهرها و آثار فلزي كنده‌كاري شده كه منتسب به اوايل هزاره اول است كشف گرديده و همچنين آثاري از هزاره سوم قبل از ميلاد بر صخره‌هاي سر‌پل ‌ذهاب است.گذشته از آن بر الواح آشوري نيز نقوش ديگري كه مبين وضع شهرها و سپاهيان و اقوام ايراني مي‌باشد كنده‌كاري شده‌است.

مطالعه اين نقوش مواد كافي براي تنظيم مسائل و موارد مختلفي كه بتواند اوضاع و وقايع آن روزگاران را تشريح نمايد به دست مي‌دهد و از پيشرفتي كه محصول هنر و فرهنگ آن اجتماعات بشري است ما را مطلع مي‌سازد.بدين ترتيب براي دست يافتن به حقيقت تاريخ اين دوران و سير تحولات آن بايد يكايك اين آثار مورد تفحص و سنجش و بررسي قرار گيرد.ما در اين بحث به علت كمي وقت به طور بسيار مختصر تنها نقوش مهرها را كه ترجمان پاره‌اي از انديشه‌ها و طرز زندگي و پيشرفت و تكامل فرهنگ و تمدن ايرانيان در طي قرون و اعصار بوده‌است مورد مطالعه قرار مي‌دهيم و از كنده‌كاري بر صخره‌ها و همچنين كنده‌كاري فلزات صرف نظر مي‌كنيم.

فهرست

شمه ای از تاریخچه مهر در ایران
نقوش مهرها و کنده کاریها
علت بوجود آمدن مهر