آذربایجان در سیر تاریخ ایران ؛ سه جلدی

آذربایجان در سیر تاریخ ایران

نویسنده: رحیم رئیس نیا
ناشر: مبنا
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 2010
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1379 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو ؛ لبه جلد کتاب سوم سائیدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

مصور - نقشه

«آذربایجان در سیر تاریخ ایران»، کتابى است به زبان فارسى که به بررسى تاریخ آذربایجان در زمینه و جریان تاریخ ایران، طى دو مرحله مى‏ پردازد: مرحله اول از آغاز تا اسلام. مرحله دوم در دوره ظهور و توسعه اسلام. کتاب در سه جلد به شرح ذیل تنظیم شده است: جلد اول و دوم که به بررسى تاریخ این سرزمین از آغاز تا اسلام اختصاص یافته، داراى پیش‏گفتارى به قلم مولف و پنج فصل است. جلد سوم، به بررسى تاریخ آذربایجان در دوره ظهور و توسعه اسلام اختصاص یافته و داراى پیش‏گفتارى به قلم مولف و بیست فصل است.

میهن عزیز ما ایران سرزمین شگفتیهاست، و تاریخ آن از نظر رنگارنگی و گوناگونی کم نظیر است. بزرگترین مردان و پست‌ترین آنان، در این آب و خاک پرورده شده اند. حوادثی که بر سر این کشور آمده، بداتن گونه است، که درخود کشور برگزیده و بزرگی است. فتوحات درخشان داشته است، و شکست های شرم آور. مصیبت‌های بسیار دیده است، و کامروایی های فراوان. گویی روزگار بلاعا و بازیهای خود را در این کشور آزموده است. از این لحاظ ایران شاید سخت جان ترین کشورهای دنیاست.

دوره هایی بوده است، که با نیمه جانی زندگی کرده، اما از نفس نیافتاده است. درست در همان لحظه ای که همه از آن قطع امید کرده‌اند، چشم گشوده،و زندگی را از سر گرفته، و ملتی آبدیده، پخته و شایسته ی احترام گردیده است، زیرا از مجموع و حاصل همین پیروزی‌ها، و مصیبت‌ها و نامرادیهاست ،که ملتی شکیبایی و فرزنگی می‌آموزد. به همین جهت ایرانی بی حوصلگی، شتاب زدگی و سبکسری در برابر حوادث ندارد. به ظاهر سر تسلیم پیش می آورد، اما در باطن دست از اندیشه خود و آرزوهایش برنمی‌دارد، و خود را به بردبار و ناتوان نشان می‌دهد، ولی در خفا بی اندازه مصمم و پایدار است.

روی این اصل توانایی شگرفی در صبر و حوصله ی خوش اندوخته است. اگر امروز نتوانست، فردا ،اگر فردا نشد، پس فردا، سرانجام کار خود را می‌کند، روزی بر دشمن بدخواه پیروز می شود، و پس از گذشت سال‌های سال دمار از روزگار او در می آورد.روشن بینی و دوراندیشی کامل، پشتکار و تلاش مداوم سرشت ملت ما بوده است، که با تعصب و علاقه مندی های ریشه دار و پای برجا با نیاکان خود در آمیخته است، و دیار خویش را از گردابهای خونین و تندبادهای حوادث جهان نجات داده، تا به امروز باقی نگه داشته است.

وتاه سخن ، اینکه قوم ایرانی در سرتاسر تاریخ خود از اندیشیدن و چاره جستن باز نایستاده، و دلیل زنده بودنش نیز همین است. از نامداران تاریخ که بگذریم، هزاران نفر از دلاوران و هنرمندانی بوده اند، که حتی نامی از آنان بر جای نمانده است، و مردانی که با مشقت و گمنامی در کنج عزلت و یا در به دری، یا در سیاهچاله های دژخیمان عمر به پایان برده اند، ولی در برابر نارواییها زانو خم نکرده اند.

مردان تنها رو سر سختی که به منزل نرسیده، و کام نیافته اند، ولی بلندپروازیها و تن پروری های دیگران را به چشم حقارت نگریسته اند، و درون خود را از شعله های ناگفتنی و مرموز امید روشن داشته اند. برای اینگونه مردان چندان مهم نبوده است، که پیروز شوند، یا مفلوب از پای در افتند. برای این آزادمردان آنکه اصل است، نبرد است تکاپو در راه حق و حقیقت، بدون کوچکترین چشمداد پاداشی. پاداش ایشان رضایت درونی، لذت در یافتن و جستن است. اگر در پنجه روزگار مقهور شده اند، اگر دور فلک چندی به کام نامردان و بیمایگان گشته است، چه باک!! لااقل خود آنان می‌دانند، که از دیگران چقدر بزرگتر و بالاترند.

آذربایجان نیز در مسیر تاریخ ایران، به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی اش، از افت خیزهای حوادث و پدیده های فوق برکنار نبوده است. علاوه بر آنها، به سبب اینکه در کنار شوروی سابق و امپراتوری عثمانی و عراق قرار داشته است، یکی از پر رفت و آمدترین و حادثه بارترین گذرگاههای اقوام و بازرگانان و حاملان فرهنگها و تمدنهای گونه گون بوده، و توجه بسیاری از اشغالگران و جهان خواران بیگانه و غارتگران داخلی را به خود جذب نموده است، و بدین ترتیب طی قرون متعمادی این سرزمین، از هر سو هدف یورشهای متعددی قرار گرفته، و بارها شهرها و روستاهای آن به کلی ویران شده، و هزاران نفر به هلاکت رسیده اند، ولی قهرمانان و دلاوران و مرد سلحشور و مبارزه آذربایجان هیچ وقت میدان نبرد را، به دشمن واگذار نکرده، و در روند تکامل تاریخی خود، به حیاط پر افتخارشان ادامه داده اند.

آذربایجان سرزمینی است حاصلخیز و خوش آب و هوا، که زادگاه زرتشت، مقرر پرستشگاه های شاهان ساسانی، و محل پرورش هنرمندان آزاده و مردان علم و عمل بوده است. و شاعران، نویسندگان، اندیشمندان، بزرگان دین و دانش و سرداران بنام ایران از آن برخاسته، و این سرزمین را از ویژگی‌های عمده و انکار ناپذیری برخوردار کرده اند. بنابراین مردم آذربایجان زادگاه شان را از جان و دل دوست می دارند، و از صمیم قلب به آن عشق می ورزند، و عزت و شوکت خود را در آزادی و استقلال و یکپارچگی ایران می دانند، و شناخت خصوصیات اجتماعی، اقتصادی و هویت قومی خودشان را در شناخت تاریخی آذربایجان می‌دانند، و به آن‌ ارج می نهند.

این کتاب نیز در راستای همین عشق و علاقه و دلبستگی به شناخت تاریخی آذربایجان نوشته شده است، و با تمام کاستی ها و لغزش‌هایش، تلاشی است هر چند اندک، و قدمی است هر قدر کوتاه و ناتوان، در شناساندن گوشه‌هایی از تاریخ آذربایجان در مسیر تاریخ ایران و برگ سبزی است تحفه درویش.

تصرف آذربايجان به موازات استان‌ها و شهرستان‌هاى ديگر ایران و اداره این سرزمین از طريق كوفه و شناسايى فرمانروايان كوفه و آذربايجان و بازنمايى نخستين مرحله پذيرش و گسترش اسلام در آذربايجان و اراضى همجوار آن از موضوعات خاصى است كه در این مجلد بدان‌ها پرداخته شده است. مجلد سوم به طور كلى تاريخ سياسى مرحله اول دوره گذار به دوران اسلامى است.

 تاثير شگرف ظهور اسلام در سير تاريخ جهان و به ويژه كشورهاي خاورميانه و از آن جمله ايران و بنابراين آذربايجان و روي دادن تحولات كيفي ژرف و همه جانبه در جوامع اين منطقه، شناخت خاستگاه و هويت انتشاردهندگان اين پيام دگرگون ساز را، در سرآغاز مباحث مربوط به تاريخ آذربايجان در دوره اسلامي قرار مي دهد و...

در این کتاب تاریخ آذربایجان از دوران ماقبل تاریخ تا دوره قاجار به طور کامل و جز به جز بررسی شده است. همچنین اطلاعات مفیدی در مورد جغرافیای آذربایجان نیز در این کتاب موجود است مه به بررسى تاریخ آذربایجان در زمینه و جریان تاریخ ایران، طى دو مرحله مى ‏پردازد: مرحله اول از آغاز تا اسلام. مرحله دوم در دوره ظهور و توسعه اسلام.

جلد سوم، به بررسى تاريخ آذربايجان در دوره ظهور و توسعه اسلام اختصاص يافته و داراى پيش‌گفتارى به قلم مؤلف و بيست فصل است.در این مجلد، زمینه پيدايش اسلام و سوابق مناسبات ایران و عربستان و ایرانيان واعراب در دوران پيش از اسلام و دوره ظهور دين اسلام و عصر خلفاى راشدين به مثابه موثرترين جريان در منطقه به اجمال مورد بررسى قرار گرفته است.

در ضمن فتوحات اعراب زير پرچم توحيد مورد توجه بوده است. مى‌دانيم كه فتوحات اعراب ابتدا در دو جبهه عمده عراق و سوريه بوده و پس از گشوده شدن این سرزمین‌ها لشكرهایى از آنها برای فتح سرزمین‌هاى ديگر اعزام شده است. در این میان عمليات لشكرهایى كه در آن برهه از تاريخ از كوفه برای فتح بخش‌هایى از ایران غربى و به ویژه آذربايجان و به دنبال آن قفقاز جنوبى گسيل گرديده با تفصيل بيشترى مورد بررسى قرار گرفته، حتى الامكان برای ارزيابى نتايج و عواقب آنها كوشش شده است.

فهرست

عربستان و برآمدن اعراب
دولت شهرها و دولت‏هاى خود ویژه
مناسبات با ایران
در آستانه ظهور
ظهور اسلام
خلیفه اول
علل شکست و عوامل پیروزى
منبع شناسى فتوح
از فتوح اولیه تا فتح الفتوح
فتح آذربایجان
فتوح آن سوى ارس
عمر
عثمان
کوفه و حکام آن
فتح مجدد آذربایجان
حکام آذربایجان
ادامه لشکرکشى در آن سوى ارس
خلافت حضرت على(ع)
حکام آذربایجان
مزارهاى منتسب به صحابه در آذربایجان