روشنفکران ایرانی و غرب

روشنفکران ایرانی و غرب

نویسنده: مهرزاد بروجردی
مترجم: جمشید شیرازی
ناشر: فرزان روز
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 340
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1377 - دوره چاپ : 2

مروری بر کتاب 

مصور

سرگذشت نافرجام بومی گرایی

کتابی با اهمیت و اصیل. سرانجام کتابی در اختیار ما قرار گرفته است که ابعاد گوناگون دنیای روشنفکری ایران را برایمان تشریح می کند. دستاوردی ارزشمند. این کتاب بررسی و مطالعه ای با اهمیت در باب حیات روشنفکری پیچیده و پرنوسان ایران مدرن است.اصحاب علوم اجتماعی علاقه مند به چگونگی همزیستی شرق شناسی و ضد شرق شناسی، این کتاب را بسیار جالب توجه خواهند یافت...

نویسنده اظهار می دارد که در سال های قبل از انقلاب در محافل روشنفکری ایران، بحثی به راه افتاد که بسیار گسترده تر و فراگیرتر از اسلام شیعی بود. قطعا مذهب شیعه، جزء مهمی از فرهنگ سیاسی ایران به حساب آمده و بدون تردید فرهنگ سیاسی، پس زمینه ای است که نمایش سیاسی روی آن به صحنه می رود.

با این حال، این ادعا که فرهنگ سیاسی ایران منحصر به اسلام است، امری است که قطعیت آن زیر سوال است. تحقیقات وی در مورد طرز فکر، معرفت و مباحثات نخبگانی و روشنفکری مدرن ایران نشان می دهد که ایدئولوژی انقلاب ایران در ابتدا صرفا اسلامی نبوده است. به بیان دیگر، مذهب تشیع یکی از پایه های اصلی فلسفه ی انقلاب بود، اما تنها ستون اصلی آن نبوده است.

...گرایش نظری این کتاب در فصل نخست کتاب آورده شده که در آن مفاهیم کلیدی دیگربود، شرق شناسی، شرق شناسی وارونه و بومی گرایی مورد بحث قرار گرفته است. فهم این اندیشه ها برای درک فصول بعد ضروری است. در فصل دوم و سوم به این نکته پرداخته شده که روشنفکران سکولار ایرانی در دهه های 1330، 1340 و 1350 چگونه در ارتباط با دولت و غرب با احساس دوگانه ای از دیگربود روبرو شدند که به ترتیب به نارضایتی و بومی گرایی انجامید.

فصل دوم با بررسی اصطلاح روشنفکران آغاز می شود و سپس نشان می دهد که خصلت «اجاره گیر» دولت پهلوی چگونه آن را دچار بحران مشروعیتی ساخت که ستیزه جویان غیرمذهبی و ادیبان متعهد به فعالیت سیاسی از آن بهره جستند. در فصل سوم به نوع دوم دیگربودی پرداخته شده که گریبانگیر روشنفکران ایرانی بود، یعنی دیگربود غرب. جستجوی این گروه برای دستیابی به هویت، از راه بررسی نوشته های ادبی، سیاسی و فلسفی سه روشنفکر مهم، یعنی سیدفخرالدین شادمان، احمد فردید و جلال آل احمد نشان داده شده است.

در فصل چهارم شرحی دربارۀ خصلت در حال تغییر گفتمان فلسفی و سیاسی روحانیان آورده شده است. در فصل پنجم به تحلیل بحث های طبقۀ نوپدیدی از روشنفکران مذهبی غیرروحانی پرداخته شده که تلاششان برای به وجودآوردن یک «آلترناتیو اسلامی» به برخاستن نداهایی به هواداری از «اصالت» و «بازگشت به خویشتن» انجامید. برای آنکه از فرایند پیچیده ای که این روشنفکران مسلمان از طریق آن به ایجاد خرده فرهنگ مذهبی کمک کرده اند، شرحی به دست داده شود، ابتدا به مطالعۀ موردی شهر مشهد پرداخته شده است.

سپس نوشته های دو اندیشمند بانفوذ یعنی علی شریعتی و سیدحسین نصر و نیز سازمان چریکی مجاهدین خلق بررسی شده است. این فصل همراه با فصل چهارم، این بحث را تکمیل می کند که احیای فکری و سرکردگی اسلام سیاسی در انقلاب ایران چگونه ممکن شد. در فصل ششم از راه نگاهی به آثار احسان نراقی، حمید عنایت و داریوش شایگان توضیح داده شده که دانشگاهیان ایران چگونه بحث بومی گرایی را به ارتقای سطح و محبوبیت بیشتری رساندند. در فصل پایانی کتاب با تحلیل سه رشته بحث درگرفته میان رضا داوری و عبدالکریم سروش، به بررسی دامنۀ چالش هایی پرداخته شده که سرآمدان فکری پس از انقلاب با آن روبرویند.

"مهرزاد بروجردی" در "روشنفکران ایرانی و غرب" چگونگی واکنش روشنفکران ایرانی به تغییرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه ایران بین سال های 1330 تا 1370 را مرور می کند. این دوره ی زمانی از این نظر حائز اهمیت است که دوره ی تحولات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی مهمی از جمله انقلاب اسلامی می باشد. "مهرزاد بروجردی" نشان می دهد که چگونه تمرکز بر ایجاد یک هویت ملی اصیل از روزهای دور تا به امروز در مرکز توجه روشنفکران ایرانی بوده است.

فهرست

• دیگر بود، شرقشناسی، شرقشناسی وارونه، و بومی گرایی
• «دیگری» شدن یک دولت اجاره گیر
• دیگری شدن غرب
• خرده فرهنگ مذهبی
• روشنفکران مذهبی غیر روحانی
• بومی گرایی دانشگاهی
• بحثهای پس از دوران انقلاب
• و...