پیشنهاد شما چیست؟ شماره 4

پیشنهاد شما چیست؟

نویسنده: ژوزف ت. تیکوسایز
مترجم: احمد آرام
ناشر: فرهنگستان زبان ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 180
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1354 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : در حد نو 

مروری بر کتاب

نام دانشها و فنها و هنرها

واژه هایی که در این کتاب آورده شده است دارای ویژگی های زیرین است:

الف - گروه واژه گزینی فن و هنر فرهنگستان زبان ایران گزینش برابر فارسی آنها را بایسته تر دانسته است.
ب - بتازگی به زبان فارسی راه یافته و هنوز برابری برای آنها پیدا نشده است.
ج - معنای آنها با معنای واژه های دسته الف و ب نزدیک است و شایسته است که برابر فارسی آنها با یکدیگر برگزیده شود.
د - برابر فارسی دارند، ولی اینک کسی آنها را نمی شناسد و اگر می شناسد به کار نمی برد، مانند: prone....

فرهنگستان ایران (اوّل‌)

انجمن‌های ادبی دورۀ قاجار، پیش‌گامان معادل‌سازی برای واژه‌های فرنگی بوده‌اند که این امر بعدها برنامۀ اصلی کار فرهنگستان اوّل شد. امّا اندیشۀ تأسیس سازمانی رسمی به نام فرهنگستان‌، از آنجا پدید آمد که عدّه‌ای از بیداردلان اهل درد، که در زبان و ادب فارسی حقّ آب‌وگل داشتند، زبان پرسابقۀ فارسی را ـ که حامل فرهنگی پُرمایه و درخشان است ـ در معرض خطر کج‌اندیشی شماری نااهل دیدند، که به بهانۀ اصلاح و پرورش آن‌، در صدد وضع واژه‌ها و اصطلاحات و نشاندن آن به‌جای کلمات عربی برآمده‌بودند. ازاین‌رو، پیش از تأسیس فرهنگستان ایران‌ (فرهنگستان اوّل‌) در سال 1313، ابتدا وزارت معارف در صدد برآمد انجمن‌هایی متشکّل از کارشناسان و ارباب فن برپا کند که آکادمی طبّی نخستین گام در این راه بود. جلسه‌های آن آکادمی با شرکت چند تن از پزشکان معروف و دانشمند برگزار می‌شد. معادل فارسی «فرهنگستان‌» در برابر واژۀ بیگانۀ «آکادمی‌» در این زمان انتخاب شد و سرانجام در 29 اردیبهشت 1314 فرهنگستان ایران تشکیل شد.
 
اعضای پیوستۀ فرهنگستان ایران عبارت بودند از:
   حسن اسفندیاری (محتشم‌السّلطنه)، ملک‌الشعرا بهار، علی پرتو اعظم، حاج سید نصرالله تقوی، محمود حسابی، علامه دهخدا، غلامرضا رشید یاسمی، صادق رضازادۀ شفق‌، غلامحسین رهنما، حسین سمیعی (ادیب‌السّلطنه)، عیسی صدیق، سید محمّدکاظم عصّار، محمّد فاطمی، بدیع‌الزّمان فروزانفر، ابوالحسن فروغی‌، محمّدعلی فروغی، عبدالعظیم‌خان قریب‌، حسین گل‌گلاب، سرتیپ غلامحسین مقتدر، سرلشکر احمد نخجوان، ولی‌الله نصر، سعید نفیسی، حسن وثوق‌. از اعضای وابستۀ فرهنگستان می‌توان از محمّدعلی جمال‌زاده‌، فخر ادهم‌، کریستین سن (دانمارک‌)، و هانری ماسه (فرانسه‌) نام برد.

   فضای سیاسی حاکم آن زمان‌، فرهنگستان را ناگزیر ساخت که بیشتر وقت خود را صرف انتخاب معادل برای اصطلاحات و واژگان خارجی کند. می‌توان گفت که فرهنگستان اوّل‌، بیشتر مهارکننده و بازدارنده بود تا سازنده‌. فرهنگستان ایران در بهمن 1315 نظام‌نامه‌ای برای بازبینی در اصطلاحات علمی‌ تصویب کرد و در آن راه و روش و ضوابط معادل‌یابی را تعیین نمود. تدابیر حاکم بر این نظام‌نامه‌، اتّخاذ طریقی سالم و معتدل‌، دور از تعصّب عرب‌زدایی و سره‌آفرینی و منطبق با طبیعت زبان انسانی و تحوّل و تطوّر در امر واژه گزینی بود؛ ازاین‌رو، عملکرد فرهنگستان در این حوزه موفّقیت‌آمیز بود و نتایج مصوّبات آن از اقبال عمومی خوبی برخوردار شد. فرهنگستان اوّل‌، با پیشگیری به‌موقع از آفتی که به زبان فارسی روی آورده‌بود، وظیفۀ خود را ادا کرد. فرهنگستان ایران در سال 1333 رسماً تعطیل شد. حاصل کار این فرهنگستان به تصویب رساندن 2000 واژه تا سال 1320 بود. همچنین این فرهنگستان انتشار نامۀ فرهنگستان را از سال 1322 آغاز کرد.
 
فرهنگستان زبان ایران (دوم‌)

    استاد محمّد مقدّم‌، پایه‌گذار گروه‌های آموزشی زبان‌شناسی‌، نُه سال پس از تعطیل شدن فرهنگستان اوّل‌، در سال 1342، دربارۀ خطر حضور و هجوم واژه‌های بیگانه هشدار داد و در رسانه‌ها نیز بحث‌هار بسیاری دربارۀ لزوم حراست از زبان پُرمایۀ فارسی و پروراندن آن برای جواب‌گویی‌، به‌مقتضای پیشرفت‌های علمی و فنّی جدید، درگرفت‌. با این مقدّمات، زمینۀ بازگشایی فرهنگستان فراهم شد و سرانجام در پنجم مرداد سال 1347 فرهنگستان زبان ایران‌ (فرهنگستان دوم‌) تأسیس شد. در این دوره‌، فرهنگستان در پی تشکیل جلسه‌های شورای خود در سال 1349، چهار پژوهشکدۀ واژه‌گزینی، گردآوری واژه‌های فارسی‌، زبان‌های باستانی و میانه و دستور را، به همّت وزیر فرهنگ و هنر و ده نفر از اعضای پیوسته ایجاد کرد که تا سال 1357 دایر بود.  
 
برخی از اعضای پیوستۀ فرهنگستان زبان ایران عبارت بودند از:
   ذبیح بهروز، محمود حسابی‌، رضازادۀ شفق‌، جمال رضایی‌، سپهبد علی کریملو، صادق کیا، حسین گل‌گلاب‌، یحیی ماهیار  نوّابی، محمّد مقدّم‌ و مصطفی مقرّبی.
   این فرهنگستان‌، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران برای مدّت کوتاهی فعّال بود؛ سپس در سال 1360 با ادغام یازده مرکز و سازمان تحقیقاتی که فرهنگستان دوم نیز جزو آن‌ها بود، مؤسّسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه علوم ‌انسانی و مطالعات فرهنگی‌) پدید آمد.
   در چارچوب فعّالیت‌های علمی فرهنگستان دوم دو برنامۀ عمده در نظر بود:
   ـ برنامۀ واژه‌گزینی‌، که به گزینش معادل‌های فارسی برای واژگان و اصطلاحات بیگانه اختصاص داشت‌؛
   ـ بررسی و مطالعه دربارۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی‌.

   طرح‌های تحقیقاتی فرهنگستان زبان ایران در نُه پژوهشگاه سازمان یافت‌. وسیع‌ترین فعّالیت این فرهنگستان درزمینۀ واژه‌گزینی بود و تا سال 1351، گروه‌های واژه‌گزینی، مجموعاً 6650 واژۀ فارسی دربرابر واژه‌های بیگانه پیشنهاد کردند. گروه واژه‌گزینی از نُه کمیسیون علمی و فنّی، پزشکی و کشاورزی و طبیعی، زبان و ادب، تاریخ، فلسفه و علوم اجتماعی و تربیتی و روان‌شناسی، هنرهای زیبا، ارتش، اقتصاد و بازرگانی، حقوق و علوم اداری و سیاسی و جغرافیا تشکیل می‌شد. این فرهنگستان هرچند درزمینۀ واژه‌سازی و واژه‌گزینی به دلیل اختیار کردن روش افراطی با ناکامی روبه‌رو شد، امّا درزمینۀ پژوهش‌های زبانی و چاپ آثار گران‌سنگ‌، اجرای برنامه‌های سودمندی را وجهۀ همّت خود ساخت‌.