احمد اشرف از جامعه شناسان بنام ایرانى است که محققان و تاریخ نویسان در بررسى تاریخ و تاریخ اجتماعى معاصر ایران به نحوى گریزناپذیر به کتاب ازرشمند «موانع تاریخى رشد سرمایه دارى در ایران» او استناد مى کنند و از اطلاعات و تحلیل هاى متکى به استدلال این کتاب بهره مند مى شوند.

او متولد ۱۳۱۳ است و طى چند دهه فعالیت فکرى و تحقیقاتى اش آثارى را نوشته و عرضه کرده که آدمى را به تفکر و تأمل دعوت مى کند، با بیانى ساده و رسا استدلال هاى جامعه شناختى خود را در میان مى گذارد و به گونه اى مؤثر خواننده آثار و نوشته هایش را آزاد مى گذارد تا در مورد بحث مطرح شده قضاوت کند. تحمیل عقیده و ایده در تألیفات او فرصت بروز پیدا نمى کند و لذت خواندن آثار او کام خواننده را حلاوتى دیگر مى بخشد.

دید این جامعه شناس، موانع داخلى رشد سرمایه دارى در دوره قاجار به طور کلى از خصوصیات بنیانى نظام سیاسى و اقتصادى ایران نشأت مى گرفت و در دوره قاجار موانع هم شدت پیدا مى کند.

به باور او حکومت قاجار معایب حکومت هاى قدرتمند و متمرکز و معایب حکومت هاى ملوک الطوایفى را در خود گرد آورده بود و اجازه نمى داد سرمایه دارى مستقل رشد کند. ناامنى عمومى در کشور نیز یکى از موانع داخلى رشد سرمایه دارى بوده است. در ۴۰ سال نخست حکومت ناصرالدین شاه، بالغ بر ۱۶۰ شورش و قیام مسلحانه رخ داده و پادشاه هم به مصادره اموال متنفذین و مخالفان مى پرداخت. از جمله مصادره ۸۰۰ هزار تومان از اموال حاج محمدحسین امین دارالضرب به بهانه سوء استفاده در ضرب مسکوکات یکى از ده ها موارد مصادره در عصر قاجار بوده است.

نخستین سرمایه گذارى قابل ملاحظه صنعتى درایران با تأسیس کارخانه ابریشم بافى در رشت و به سال ۱۸۸۵ با سرمایه حاج محمدحسن امین الضرب صورت گرفت. کارخانه مذکور با همکارى دو مهندس فرانسوى از شرکت برتو (Berteau) در لیون فرانسه خریدارى شد. دو دهه بعد امور فنى همان کارخانه توسط یک مهندس فرانسوى و ۴ کارگر زن اسپانیایى اداره مى شده است.

احمد اشرف بر این اعتقاد است که یکى از آثار و نتایج رشد سریع تجارت خارجى درکشور ما، رونق گرفتن کالاهاى ساخت اروپا و عادت زدگى مردم در استفاده از آنها و خصوصاً اجناس و پارچه هاى منچستر بوده که بهتر و ارزان تر از اجناس وطنى بوده است. به باور احمد اشرف، مدرسه رشدیه که اولین مدرسه جدید ایران است با استفاده از کمک مالى تجار تهران اداره مى شد و اولین فارغ التحصیلان آن چهار سال قبل از انقلاب مشروطه فارغ التحصیل شدند.

او با نگرشى جامعه شناختى به آسیب شناسى مشکلات جامعه ما در دوره معاصر هم توجه دارد. در جامعه ما برخى بر این باورند که یک کشور و یا چند کشور معدود خارجى تمام مناسبات و تحولات درونى جامعه را سر و سامان مى دهند و به توطئه کشور خارجى اعتقاد پیدا کرده اند. این جامعه شناس مى گوید نه اینکه هیچ توطئه اى در کار نباشد ولى به دو شیوه با این مسأله مى توان برخورد کرد. یکى برخورد عاطفى و بیمارگونه که همراه با نوعى اعتقاد راسخ و جزمى است و دیگرى تحلیل و برداشت علمى که با بررسى اسناد و مدارک متقن و به دور از هیجان و احساس این موضوع قابل رد یا اثبات است.