ماجرای پایان ناپذیر حافظ

ماجرای پایان ناپذیر حافظ

نویسنده: محمدعلی اسلامی ندوشن
ناشر: یزدان 
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 320
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1368 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب 

جهان و کار جهان جمله هیچ در هیچ است     هزار بار من این نکته کرده ام تحقیق 

مقاله‌هائی‌ که‌ در این‌ مجموعه‌ گرد آمده‌اند، طیّ سی‌ و چند سال‌ نوشته‌ و در نشریّه‌های‌ مختلف‌ نشر شده‌ بودند. بنابراین‌ باید مجموعیّت‌ را در گوناگونی‌ آنها جست‌. نخستین‌ سؤالی‌ که‌ به‌ ذهن‌ می‌آید آن‌ است‌ که‌ حافظ‌ حامل‌ چه‌ پیامی‌ است‌؟ از طریق‌ موسیقی‌ کلام‌ و لطف‌ بیان‌، در محتوای‌ صدف‌ وار خود، چه‌ چیز به‌ گوش‌ ما تکرار می‌کند؟ این‌ چند نکته‌ را در نظر بگیریم‌ :

 « نخست‌ آنکه‌ زمان‌ او و جامعه‌ وابسته‌ به‌ فرهنگ‌ او بیمارگونه‌ است‌؛ لنگی‌ بزرگی‌ در کارش‌ است‌، و این‌ لنگی‌، قسمت‌ عمده‌اش‌ ناشی‌ می‌شود از تزویر و دورنگی‌. خود تزویر و دورنگی‌ باز می‌گردد به‌ اصل‌ و قلب‌، یعنی‌ همه‌ چیز در قالب‌ قلب‌ حرکت‌ می‌کند، اصلیّت‌ نیست‌. ظاهر، چیزی‌ است‌ و باطن‌ چیز دیگر، و این‌ نیست‌ مگر به‌ منظورِفریب‌ عام‌ و فریب‌ مردم‌، و سرانجام‌ فریب‌ خود؛ چه‌ زاهد باشد، چه‌ صوفی‌ و چه‌ حاکم‌، هر کس‌ که‌ کارگزار بود، در این‌ معرکه‌ درگیر است‌.»

 « چون‌ چنین‌ است‌، بنیاد نیز ناهنجار می‌نماید. چرخ‌ و سپهر که‌ گردنده‌ و گرداننده‌ شناخته‌ می‌شوند، سخت‌ مورد سرزنش‌اند. این‌، البتّه‌ در سنّت‌ اندیشه‌ ایرانی‌ بوده‌ است‌، از رودکی‌ تا به‌ امروز؛ ولی‌ به‌ نظر می‌رسد که‌ هیچ‌ کس‌ ظریف‌تر و نافذتر از حافظ‌ دنیای‌ دنی‌ را به‌ باد دشنام‌ نگرفته‌ است‌....

حافظ در دوره انحطاط تاريخ ايران مي‏‌زيسته است، حال آنکه معمولاً آثار بزرگ در دوران شکوفايي تاريخي پرورده مي‌‏شوند. او در دوره انحطاط، در گوشه ‌اي از  فارس، در دوره خانداني گمنام که به لطف او شناخته شده ‌اند و با وجود انواع و اقسام مشکلات حقيقتا «کسب جمعيت از آن زلف پريشان» کرده است. از همه مهم‏‌تر اينکه او هم مطرود انديشه‏‌هايي که با او زيسته ‌اند و سال‌ها از ديوانش فال گرفته‌‏اند نيز هست.

جنبه اجتماعي حافظ که به شهرت او کمک کرده و به کارش وزن بسيار بخشيده، مساله مبارزه با  ريا است. او دست بر روي درد اصلي  جامعه_ايراني نهاده که اسير ريا شده است. جامعه ايراني نمي‏خواسته تا اين حد رياکار باشد، اما ناگزير بوده در برابر دشمن بيروني يک زره رنگ بر تن خود کند تا بتواند از تعرضات بيروني در امان بماند. حتي خود حافظ ناچار بوده که به صورت ريايي، ريا بورزد، چون در غير اين صورت کشته مي‏شد. پس در حقيقت  حافظ از موضوع ريا تجربه دست اولي داشته و به همين دليل است که اين قدر از آن حرف مي ‏زند و مي ‏نالد. هر چند آن ريايي که حافظ با آن مي ‏جنگد در طي اين سال ها در خوانندگانش ادامه يافته است.