قصه نویسی ؛ زرکوب

قصه نویسی

نویسنده: سیدمحمدعلی جمالزاده 
به کوشش: علی دهباشی
ناشر: سخن - شهاب ثاقب
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 620
اندازه کتاب: رقعی گالینگور روکشدار - سال انتشار:  1378 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو ؛ لبه روکش کتاب زدگی دارد

مروری بر کتاب 

علی دهباشی از میان مقالات متنوع محمد علی جمالزاده آنچه مربوط به داستان نویسی بوده،در این مجموعه گرد آورده است.

سید محمدعلی جمالزاده ، پدر داستان نویسی نوین ایران ، به گمان بسیاری از صاحب نظران ، نقادی سختگیر و نویسنده ای تاثیرگذار بر جریان داستان نویسی ایران بود که توانست در اندک زمانی نسل جوان آن دوران را برانگیزد. البته پیش از جمالزاده ، افرادی چون زین العابدین مراغه ای ، طالب زاده ، فتحعلی آخوندزاده ... دستی بر قلم داشتند و آثار خود را به چاپ رساندند؛ اما شیوه به کار گرفته شده توسط جمالزاده که تلفیقی از سبک داستان نویسی غربی و قصه نویسی ایرانی بود، باعث شد تا نام او در راس نسل اول داستان نویسی ایران قرار گیرد و او را به عنوان راهگشای دیگر نویسندگان قلمداد کنند.

مهمترین عامل در شکل گیری اندیشه و توجه به قالب ادبی رمان ، پدر جمالزاده یعنی سید جمال واعظ اصفهانی ، خطیب مشهور مشروطیت است . جمالزاده که بشدت تحت تاثیر کلام پدر قرار داشت ، رفته رفته به سوی هنر داستان نویسی تمایل پیدا کرد؛ چرا که پدر در طی سخنرانی های متعدد در مساجد و مجالس مختلف ، مردم را به مطالعه رمان که در آن زمان "رومان " خوانده می شد، تشویق می کرد.

در عین حال جمالزاده به نقش ادبیات و میزان تاثیرگذاری اش در سطوح مختلف جامعه و سیاست واقف شد و طی بیانیه ای که در مقدمه کتاب "یکی بود یکی نبود"، به چاپ رساند، این موضوع را ذکر کرده است:"رومان ، علاوه بر منافع مذکور، فواید مهم دیگری هم دارد: اولا در حقیقت مدرسه ای است برای آنهایی که زحمت روزانه ، که برای کسب آب و نان لازم است ، نه وقت و فرصت آن را به آنها می دهد که به مدرسه ای رفته و تکمیل معلومات نموده ، چیزی از عوالم معنوی که هر روز در ترقی است ، کسب نمایند و نه دماغ و مجال آن را که کتابهای علمی و فلسفی را شب پیش خود خوانده و از این راه کسب معرفتی نمایند...".

نکته قابل توجه در این میان ، استفاده از طنزی بسیار قوی و شیرین است که باز از پدر شهید خود به عاریت گرفته بود. سید واعظ اصفهانی که در راه آزادی ایران از مبارزه با حکومت محمدعلی شاه دست برنداشت و عاقبت در زندان به شهادت رسید، پیوسته هنگام سخنرانی هایش از طنزی برنده استفاده می کرد و برای تفهیم مسائل سیاسی روز، به توصیف داستان های تخیلی و قابل هضم مبادرت میکرد.

باید اذعان کرد که عواملی چون دوری از وطن ، مشاهده دوران پر تشنج پیش از سفر و تاثیر اندیشه و دیدگاه های سید واعظ باعث شده است تا جمالزاده از مضامین ثابت و یکسانی در داستان هایش استفاده کند و با قرار دادن عنصر مضمون و درونمایه در راس کار، داستان هایش را به خطابه های شیوا تبدیل کند.

یکی دیگر از وجوه برجسته داستان های جمالزاده ، استفاده بجا از سازه نماد است . البته نمادهای آفریده شده ، همه جمعی و آشکار است و آن چنان نیازمند رمزیابی نیستند؛ اما شیوه پردازش داستان و سبک و سیاق نویسنده باعث شده تا کشف و شناسایی برخی از این نمادها نیازمند دقت و ریزبینی خاصی باشد.

به طور مثال ، درک نماد سولدونی تاریک که بیانگر دوران استبداد است و به نوعی حکایت از انسانهای متعصب ، دروغگو و نادان ... دارد، بسرعت قابل شناسایی نیست.از نمادهای به کار گرفته شده می توان به کلاغ ، برف ، کوران ، سولدونی ، تاریکی ، جسد حیوانات ، لاشخور، عنکبوت .. اشاره کرد.نکته بسیار مهم ، شخصیت های داستان های جمالزاده هستند که هر یک نماد یا نماینده طبقه ای خاص هستند؛ یعنی این افراد دارای ویژگی های فردی خاص خود نیستند و گروه کثیری از مردم را شامل میشوند.

همان طور که پیش از این بیان شد، سیدمحمد علی جمالزاده که هنر طنزپردازی را از پدر خود آموخته بود و در شهری طنزپرداز )اصفهان ( رشد و نمو کرده بود، در اسکلت بندی داستان های خود از طنزی زیبا استفاده کرده است.هدف اصلی جمالزاده از به کارگیری طنز، ضربه زدن و انتقامجویی از افراد نبوده است ؛ بلکه او درصدد اصلاح جامعه است و دوست دارد تاثیر کلامش را در درازمدت شاهد باشد. او بخوبی می دانست که طنز به او کمک می کند تا بهتر به انتقاد از ساختار اجتماعی و گروههای مردم بپردازد. حضور همین طنز ملایم و شیرین ، از شدت تندی زبان انتقادی کاسته است و میان داستان های جمالزاده و کتاب "چرند و پرند" دهخدا فاصله انداخته است.

طنزپرداز، ادیبی همچون واعظ و خطیبی است که بر آن بوده تا افراد را به راه آورد؛ با این تفاوت که کار طنزپرداز بسیار سخت تر از خطیبی چون سیدواعظ اصفهانی است ؛ چرا که خطیب به تک تک افراد کاری ندارد؛ در حالی که طنزپرداز درصدد است تا غالب خوانندگان را متقاعد کند.از ویژگی های بارز طنزپردازی جمالزاده ، نزدیک سازی غالب آثارش به مجموعه آثار کمدی است ....