فارسی و تاریخ ادبیات

فارسی و تاریخ ادبیات

نویسنده: حسن صدرحاج سیدجوادی , حسن انوری , نورالدین مقصودی
ناشر: شرکت سهامی کتابهای جیبی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 260
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1351 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو ؛ حدود بیست صفحه کتاب علامت گذاری شده است

مروری بر کتاب

سال دوم دانشسرای راهنمایی

حسن صدر حاج سید جوادی و حسن انوری این کتاب را برای دانش آموزان سال دوم راهنمایی علوم انسانی تدوین کرده بودند. در این کتاب مطالب گوناگون و متنوعی از متون نظم و نثر قدیم و جدید برای شناخت و معرفی دانش آموختگان، برگزیده شده است.

علوم و ادبیات دوره مغول، صفویه، قاجاریه و بازگشت ادبی، مشروطه و معاصر و همچنین نمونه هایی از مکتب های ناتورالیسم، سمبولیسم و سورئالیسم در این کتاب معرفی شده و برای توضیح مطالب، نمونه هایی از آثار سعدی، عطار، ابن یمین، مولوی، جامی، وحشی بافقی، صائب، حافظ، خواجه نصرالدین طوسی، هاتف، قاآنی، فروغی، ‌پروین اعتصامی، ‌ایرج میرزا، نیما یوشیج، بهار، جلال آل احمد و دیگران آورده شده است.

...شعر فارسی در دوره مغول روی هم رفته متمایل به سادگی و روانی بود و اگر چه برخی شاعران به پیروی از پیشینیان یا به سبب گرایش به آرایه‌های ادبی و تکلَف‌های شاعرانه به چامه (شعر) مصنوع روی آوردند؛ این امر عمومیت نداشت و حتی همان شاعران مقلّد و گاه متصنَع، در برابر شعرهای دشواری که به منظور اظهار مهارت و استادی‌شان می‌سرودند، سروده‌های سادهٔ بسیار داشتند که قصّهٔ دل و ندای ذوقشان بود.

بیشتر مثنوی‌ها و همهٔ غزل‌ها و بیشتر قصیده‌ها به زبان سادهٔ روان و گاه نزدیک به زبان محاوره ساخته می‌شد. یکی از سبب‌های سستی برخی از بیت‌ها یا به کار بردن ترکیب‌های نازل در پاره‌ای از شعرهای این دوره، همین نزدیکی به زبان محاوره‌است. اما این که بیشتر شاعران، به ویژه غزل‌سرایان، در پایان این دوره به زبان سادهٔ تخاطب متمایل شده بودند؛ به این علّت بود که رابطهٔ گروهی از آنان با آثار استادان بزرگ پیشین کاهش یافته بود و نیز دسته‌ای از آنان شاعران ترک‌زبانی بودند که فارسی را می‌آموختند و هنگام سخن‌گویی ناگزیر ساده‌گویی می‌کردند.

به همراه این سادگی، بیان یک ویژگی دیگر توجّه به نکته‌سنجی و نکته‌یابی و نکته‌گویی است؛ یعنی گنجانیدن نکته‌هایی باریک در شعرها همراه با خیال دقیق و نازک‌بینی تام که معمولاً از آن‌ها در شعر به درون مایه (مضمون) تعبیر می‌شود.چنین نازک‌خیالی‌ها و نکته‌پردازی‌ها در چامه فارسی، به ویژه چامه غنایی ما از دیرباز وجود داشت؛ امّا هر چه از سده‌های پیشین به زمان‌های متأخّر نزدیک شویم، قوّت آن را محسوس‌تر و به همان نسبت سادگی لفظ‌ها را برای آسانی بیان بیشتر می‌یابیم.

در سده‌های هفتم و هشتم، شاعرانی چون خواجو و سلمان و به ویژه حافظ توانسته‌اند، نکته‌های دقیق بسیار در الفاظ عالی برگزیده بگنجانند و خواننده را گاه از قدرت شگفت‌انگیز خود به حیرت افکنند و همین توانایی افسونگرانه‌است که باعث شد جانشینان آنان و به ویژه شیفتگان حافظ، دنبالهٔ کارش را در نکته آفرینی بگیرند؛ غافل از آن که «قبول خاطر و لطف سخن خدا دادست».

فهرست

علوم و ادبیات در دوره مغول و تیموری
نثر در دوره مغول و تیموری
جدال سعدی با مدعی در بیان توانگری و درویشی
تربیت از منظر سعدی
هفت مرحله سلوک
ابن یمین
مولوی
حافظ
ناتورالیسم
خواجوی کرمانی
خواجه نصیرالدین طوسی
جامی
علوم و ادبیات در دوره صفویه
و ....