غلامان خاصه

غلامان خاصه

نویسنده: سوسن بابایی , کاترین بابایان , اینا باغدیانتس _ مک کیب , معصومه فرهاد
مترجم: حسن افشار
ناشر: نشر مرکز
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 255
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1390 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب

تصاویر رنگی گلاسه

«نهاد «غلام خاصهٔ شریفه» (غلام خاندان سلطنت) ــ موضوع کتاب حاضر ــ ریسمانی است که تحقیقات ما را به هم پیوند می‌دهد. این نهاد یکی از نظاماتی است که صفویان در اوایل قرن هفدهم برای تحکیم قدرت خویش به خدمت گرفتند و غلامان قفقازی بر سیاست‌های آنان در این دوران حاکم شدند ــ هرچند که موضوع هنوز جای تحقیق بیشتر دارد.

کتاب حاضر با نگاه تازه‌ای به نقاشی، معماری، اقتصاد، دین، و سیاست در این دوران آغازگر تحقیق در ابعاد متفاوتی از جامعهٔ بردگان صفوی می‌گردد. تحقیقات ما اگرچه جامع نیستند باهم تصویری کلی به نمایش می‌گذارند پرمایه‌تر از تصویر جزئی که هریک از ما به‌تنهایی می‌توانست ارائه کند. به سبب آنکه ما از زوایای مختلف به جامعهٔ بردگان صفوی نگریسته‌ایم، بهتر دیدیم که پیشگفتار مشترکی برای توضیح ساختار کتاب بنویسیم. به طور انفرادی هر فصل به کندوکاو در جنبهٔ خاصی از نهاد برده‌داری خواهد پرداخت، ولی در مجموع کتاب بر شبکه‌های اجتماعی بردگان و جایگاه آنها در حیات سیاسی و فرهنگی ایرانِ عصر صفوی تمرکز خواهد یافت.

البته می‌توان تاریخی هم در زمینهٔ برده‌داری به طور کلی در قرن هفدهم نوشت، ولی ما موارد مشخصی را برگزیده‌ایم که نقش غلامان خاصه و نقاط قوت و ضعف آنها را نشان می‌دهد. دیگر اینکه ما برای ارزیابی تأثیر سیاست‌های تمرکزگرایانهٔ شاه عباس اول (۱۵۸۷ ـ ۱۶۲۹/ ۹۹۶ ـ ۱۰۳۸) آگاهانه چشممان را به نیمهٔ نخست قرن هفدهم دوخته‌ایم. از دورهٔ حکومت دو سلطان بعدی یعنی شاه صفی (۱۶۲۹ ـ ۱۰۳۸/۱۶۴۲ ـ ۱۰۵۲) و شاه‌عباس دوم (۱۶۴۲ ـ ۱۶۶۶/ ۱۰۵۲ ـ ۱۰۷۷) انبوهی از مدارک دست‌اول فارسی وجود دارد، برخلاف دهه‌های پایانی دوران صفویه که کمتر وقایع‌نگاری شده است. هرچند سفرنامه‌ها خبر از تداوم حضور غلامان در عرصهٔ سیاست تا زمان سقوط صفویه می‌دهند، این نمودها را باید همراه با متون مذهبی، نامه‌ها، و منابع ادبی بررسی کرد. امیدواریم که کتاب ما پیش‌درآمدی برای مطالعات بعدی فراهم آورد.»...

سلسلهٔ صفویه از نظر سیاسی، فرهنگی و اقتصادی نمایندهٔ اوج اقتدار و اعتبار ایران در آغاز تاریخ معاصرش بود. شواهد آن (تأسیس دولت ملی، توسعهٔ نظامی، رونق اقتصادی و نقاشی و معماری بدیع) بر کسی پوشیده نیست. آنچه کمتر می‌دانیم این است که کامیابی‌های آنان تا چه اندازه وابسته به (و برخاسته از) کار جماعت نخبه‌ای بود که از خارج به ایران آمده بودند؛ غلامان قفقازی و بازرگانان ارمنی.

این عده با پشتیبانی شاه عباس و جانشینان او پایه‌های حیات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی صفویه را ساختند. کتاب غلامان خاصه نشان می‌دهد که غلامان، پس از آنکه اسلام آوردند، چگونه در ایجاد قاموس تازه‌ای برای حکومت صفوی سهیم شدند. دیدگاه‌هایی که از نقش‌های چندگانهٔ دربار صفوی عرضه می‌شود پرتو روشنگری بر جایگاه غلامان نخبه در نظام‌های همگون حاکم بر اقتصادهای سیاسی امپراتوری‌های مملوک، عثمانی، صفوی و همچنین دوره‌های متقدم‌تر غزنوی و سلجوقی و نخستین شاهان صفوی می‌افکند و سهمی بی‌بدیل در افزایش شناخت ما از تاریخ جهان اسلام در قرن‌های شانزدهم تا هجدهم (میلادی) پیدا می‌کند.