شرح غزلیات سعدی

نویسنده: فرح نیازکار
ناشر: هرمس
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 1832
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1390 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو ؛ روکش و عطف کتاب خاک گرفتگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

از روی نسخه تصحیح شده مرحوم محمدعلی فروغی

سخن بیرون مــگوی از عشـــــــق، سعدی   سخن عشق است و ديگر قال و قيل است

سعدی، خداوندگار غزل فارسی است و خاستگاه غزلش، عشق است. در غزلیات او عشق، نقطه مرکزی است و دو زیر مجموعه اصلی آن عاشق و معشوق با رویکردها، ویژگی ها و تجلی های خاص خود نمود می یابند. سعدی از چیره دستانی است که با رویکرد ویژه به مقوله زبان و پیوند هنرمندانه آن با ظرافت‌های اندیشگی خویش به نبوغی شاعرانه دست‌یافته و حاصلش خلق آثاری‌است منحصر به فرد، زیبا، هوشمندانه و ماندگار.

آثاری که ریشه در نبوغ زبانی، هنری و فکری وی دارد و البته هریک از این موارد خود به زیرساخت هایی متصل است که به گونه‌ای مبسوط قابل بررسی است. سعدی با بهره جویی از همین مقولات، امکانات زبان شعری را به خدمت گسترۀ ویژه کلامی و معانی خویش در می آورد و بدین ترتیب، زبان وی تداعی اندیشه وی می شود. مهارت در پرورش الفاظ، پویایی و تحرک کلمات و ذوق سلیم آمیخته با اندیشه ای فراخ از ویژگیهای کلام اوست.

شرح غزلیات سعدی بر اساس نسخه کلیات سعدی به تصحیح محمدعلی فروغی صورت گرفته و بر حسب ضرورت،به موارد زیر پرداخته شده است:

معنای واژه ­ها
اشارات تاریخی
معناشناختی ابیات
تعیین اوزان عروضی اشعار
نام ­های پروردگار اعم از نام ­های معمول و اسماء و صفات او
القاب و نعوت
آیات و احادیث موجود در غزل ­ها
اصطلاحات عارفان و صوفیان همچون،حال،مقام،نیاز و سماع
مفاهیم رمزی همچون، می،میخانه و قلندر
قصص قرآنی همچون داستان­ های یوسف (ع)،خضر (ع)،موسی(ع)، داوود(ع) و ابراهیم (ع)
تبییین تضمین یا بهره جویی محتوایی از آثار پیشینیان،همانند سنایی، انوری و خاقانی
استعارات،تمثیلات،اصطلاخات خاص و امثال حکم...

در اين كتاب کوشيده شده تا با تکيه بر تمامي تحقيقات استوار پيشين و ارج‌نهي به تلاش‌هاي پژوهشگران عرصه سعدي‌پژوهي، به قدر همت و توان خود در راستاي شناخت و معرفي يکي از ستون‌هاي استوار و قله‌هاي رفيع زبان و ادب فارسي در عرصه غزليات سعدي گام برداريم. بر همين اساس با استفاده از همه منابع موجود و نيز بهره‌مندي از ديدگاه‌ها و راه‌گشايي‌هاي سعدي‌شناسان و سعدي‌پژوهان، به شرح غزليات سعدي پرداخته شده است.

در اين كتاب تلاش شده به معناي غزل سعدي هم پرداخته شود. عمده‌ترين مفهوم غزل سعدي و موضوعي كه بسامد زيادي در شعر او دارد، عشق است با رويكرد جلوه‌هاي عاشقانه و جلوه‌هاي معشوقانه. به موضوعات مهم ديگري هم كه در شعر سعدي هست، موضوعاتي مانند جمال‌پرستي، مشاهده‌، لذت‌، نظرپردازي‌، اندوه‌، استغنا و صبر پرداخته شده است.

در پايان هم 663 غزل سعدي براساس نسخه فروغي شرح داده شده و علاوه بر توضيح اصطلاحات و مفاهيم‌، 50 گونه توضيح داده شده است. سعدي از 1068 استعاره و 2000 تشبيه در غزل‌هايش استفاده كرده است. قصه‌هاي قرآني،‌ گياهان، بيماري‌ها، جشن‌ها و... در اين شرح آمده كه تعداد استفاده آن‌ها نيز مشخص شده است.

در هيچ‌يك از اين شرح‌ها، به مقالاتي كه تاكنون درباره غزليات سعدي نگاشته شده و در آن‌ها به تصحيح ضبط نادرست كلمه و يا شرح معناي واژه، عبارت، بيت و يا غزلي از غزليات سعدي پرداخته شده، هيچ‌گونه اشاره و يا ارجاعي نشده است.

غزليات سعدي جايگاه ويژه‌اي در ميان سروده‌هاي او دارد. اين غزل‌ها زاده روح بزرگ و شاعرانه متفكري هستند كه بوستان و گلستان را آفريده است و غزل‌هايش در قلمرو جمال و كمال حاصل تلفيق پرشگون حكمت نظري و عملي و ذوق شاعرانه است. غزل سعدي آميزه انگيزه و ساحت انديشه است. سبك او را سهل و ممتنع خوانده‌اند و معناي غزلش را برخي زودياب يافته‌اند؛ اما برخلاف اين باور، هنوز در تقسيم‌بندي غزل‌هاي سعدي در ميان سعدي‌پژوهان اجماعي وجود ندارد.

غزلیات‌ سعدی‌ مشهورتر از آن‌ است‌ که‌ به‌ سخنی‌ دیگر نیاز باشد. گرچه‌ وسعت‌ نظر و عمق‌ مشرب‌ و توان‌ تصویرپردازی‌های‌ مولوی‌ جای‌ دیگر نشیند و شعر حافظ‌ خود مجموعه‌ای‌ از همان‌ وسعت‌ و عمق‌ و زبان‌آوری‌های‌ بدیع‌ است‌. اما ظرافتکاری‌های‌ سعدی‌ در زبان‌ و نازک‌ کاری‌هایش‌ در عالم‌ خیال‌ هنوز نظیری‌ نمی‌شناسد. کم‌تر فارسی‌زبانی‌ است‌ که‌ غزلی‌ از او به‌ یاد نداشته‌ باشد و گاه‌گاه‌ سینه‌ را به‌ زمزمه‌ بیتی‌ از او از هرچه‌ غم‌ عالم‌ که‌ هست‌ نزداید. به‌ همین‌ جهت‌ و بسیاری‌ جهات‌ دیگر است‌ که‌ دیوان‌ غزلیات‌ سعدی‌ نیز همچون‌ دیوان‌ حافظ‌ همدم‌ سفر و حضرِ ما بوده‌ است‌.