ذهنیت و زاویه دید ، در نقد ادبیات داستانی

ذهنیت و زاویه دید

نویسنده: علی حائری
ناشر: کوبه
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 200
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1369 - دوره چاپ: 1

کیفیت : در حد نو

مروری بر کتاب

ذهنیت، همان فلسفه و بینش و شهود هنرمند است. و زاویه دید نگرش هنری و بیان هنری او. در مورد زبان هنر، گاهی از ناخودآگاه و گاهی از جریان سیال ذهنی و تداعی معانی و گاهی هم از انعکاس حادثه در ذهن و عکس العمل های گوناگون در برابر حادثه، به نام زبان هنری و نگاه هنرمندانه، گفت و گو می شود. و از اجتماع این عکس العمل های متفاوت است که به نوعی کوبیسم در ادبیات و یا کولاژ در سینما می رسیم. در حالی که زاویه دید و نوع برش و نگرشی که به یک حادثه داریم، جدا از ناخودآگاه، تداعی معانی و عکس العمل می تواند بیان هنری را عرضه کند. 

وقتی از کاسه ای چینی و گران قیمت را از دست می دهم و به شکسته هایش نگاه می کنم، می توانم از ناخودآگاه و یا تداعی معانی و یا عکس العمل های متفاوت، نشانی بیاورم و می توانم به چنین حادثه ای با نگرشی تازه روی بیاورم و این نکته را نشان دهم که بر شکستنی ها تکیه نکنم و از شکستگی ها، درس وارستگی بگیرم و به جای رنج و غصه و بی خیالی و ای بابا ولش کن، به این اقتدار و این نگرش دست بیابم که این زاویه دید، بیان هنری همین واقعه را عهده دار است و هنرمندانه ترین برداشت ها و نگرش ها را به دنبال دارد.

این نوشته در زمینه نقد ادبیات داستانی است که در آن، کتاب صد سال داستان نویسی ایران و چندین رمان بلند و کوتاه، به تحلیل و نقد و بررسی کشانده شده است.ما -گر چه تأسف بار است- باید باور کنیم که ادیب و داستان نویس و ناقد ما پشتوانه ای ندارد و زاویه ی دید و معیاری ندارد.آشفتگی ادبیات صد ساله¬ی ما از این بی ریشگی و تعلیق خبر می دهد.
آنچه می تواند این آشفتگی را به آگاهی و سرشاری و پالایش مطلوب برساند موضوع کتاب های «ذهنیت و زاویه ی دید» و «ادبیات،هنر و نقد» است.

در این نوشته ها به خاستگاه هنر، جریان هنر در تاریخ، تحلیل اجتماعی هنر و معیار زیبایی گذری داشته و در این گذر به طرح و تصویر و زبان داستانی آثار برجسته ی ادبیات معاصر مروری خواهیم داشت؛ آثاری چون:
کلیدر، سووشون، طوبی و معنای شب، رازهای سرزمین من، زمستان 62، سمفونی مردگان، آدم های غائب و چند داستان و رمان از نویسندگان بزرگ ایران و جهان.

...مادام که تفکری و نگاهی و طرحی نو از زندگی و مرگ و روابط و برخوردهادر میان نباشد، این تدوینهای نو و کهنه و این تحلیل‌های ضعیف و قوی، هنری را که بتواند دریچه‌ای به سوی دنیای مطلوب باشد و راهی به سوی آنچه که باید بسازیم و طرح برزیم و نشان بدهیم، مشاهده نخواهیم کرد.

• بچه ها تا به حریت و شخصیت و تفکر نرسیده باشند، در خوبی هایشان کور هستند و نمی دانند که در کجا و برای چه کسانی مایه بگذارند. نمی توانند همت و نیروهایشان با حساب و کتاب خرج کنند و بی حساب خوبی کردن، خوب نیست؛ که ارزش کارها به اندازه بینش و پشتوانه آن است.
• ذهنیت همان فلسفه و بینش و شهود هنرمند است و زاویه دید، نگرش هنری و بیان هنری اوست.
• اگر بخواهیم کار یک هنرمند را از زاویه اهدافش نقد کنیم، نقد فلسفی است ولی برای نقد هنری باید از زاویه دید او نقدش کنیم.
• نقد عقیده گرچه از نقد هنر خارج است ولی زمینه نقد هنری در این عقاید نهفته است.
• مصیبت هنرمند و ناقد در این است که هنوز فلسفه و نگاهی مسلط ندارد و در نتیجه حرفی ندارد، چه رسد به بیان هنری این حرف.