دستور الوزاره

دستور الوزاره

نویسنده: محمود بن محمد بن حسين اصفهانى
مصحح : رضا انزابی نژاد
ناشر: امیر کبیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 260
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1364 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : در حد نو 

مروری بر کتاب

«دستور الوزاره» تالیف محمود بن محمد بن حسین اصفهانى متوفى قرن ششم یا هفتم قمرى است. وى این کتاب را به زبان فارسى براى عمید الدین ابو نصر اسعد ابرزى که وزیرى دانشمند و مسلط به زبان عربى و فارسى بوده، تهیه و تنظیم کرده است تا آن را در امر وزارت و مملکت‏ دارى، چراغ راه باشد.

نویسنده مطالب کتاب را با حکایات اخلاقى و اندرزى و معمولاً مربوط به زندگانى امرا، خلفا، وزیران و دستیاران مملکتى همراه کرده، تا از حکایات خوش فرجام به نیکى تحریص شوند و از قصص بد سر انجام عبرت گیرند و تنبه یابند. کتاب با پیشگفتارى از رضا انزابى‏ نژاد آغاز شده است. بعد از آن مقدمه‏ اى از مولف و در ادامه اصل کتاب در ١٠  باب تنظیم شده است.

این اثر همانند بسیارى از نمونه‏ ها و نظایر خود، عمدتاً جنبه اخلاقى و تهذیبى دارد و براى تلطیف خلق و خوى امیر و وزیر و درباریان به ذکر احوال پیامبر اسلام و اصحاب و یاران و حسنین پرداخته و نیز از نوادر حکایات خلفا استشهاد مى‏ کند و از این جهت کتاب بیش از آنچه به سنخ کتاب هاى تاریخى نزدیک شود به طراز کتب اخلاقى و پندنامه‏ ها مطرز مى‏ گردد.

اين اثر همانند بسيارى از نمونه‌ها و نظاير خود، عمدتاًً جنبه اخلاقى و تهذيبى دارد و براى تلطيف خلق و خوى امير و وزير و درباريان به ذكر احوال پيامبر اسلام و اصحاب و ياران و حسنين پرداخته و نيز از نوادر حكايات خلفا استشهاد مى‌كند و از اين جهت كتاب بيش از آنچه به سنخ کتاب‌هاى تاريخى نزدیک شود به طراز كتب اخلاقى و پندنامه‌ها مطرز مى‌گردد.

استشهاد فراوان از آيات قرآن و اخبار و احاديث پيامبر و صحابه، و اشعار فارسى به ويژه نظامى و عربى مخصوصاًً جاحظ، متنبى، ابونواس، نشان از آگاهى مؤلف به علوم دينى و ادبى و تاريخى حكايت دارد و از اين حيث، مانند بسيارى كتب از اين دست نظير تحفه الملوك، آثار الوزراء عقيلى، جوامع الحكايات، سياست‌نامه است. آخر باب دهم كتاب ناتمام مانده است و بدون اشاره به نام كاتب و تاريخ كتابت با اين جمله: «شريف و وضيع...» تمام مى‌شود.

به وضوح و صراحت نمى‌توان تاريخ تألیف دستور الوزاره را تعيين كرد ليكن از روى قراين و امارات مى‌توان تخمين زد كه كتاب بين سالهاى 595 تا 610 هجرى تدوين يافته يا قسمتى از آن قبل از 595 و ابوابى بعد از اين تاريخ تدوين شده است در هر صورت تاريخ تدوين از 610 فراتر نمى‌رود. با توجه به اين‌كه مؤلف در خدمت اتابك سعد زنگى بوده و بخشى از كتاب دستور الوزاره را به ذكر مناقب او و وزيرش عميدالدين اسعد ابزرى اختصاص است و با در نظر گرفتن اين‌كه کرمان در سال 599ق ضميمه فارس و جز قلمرو حكومت اتابكان فارس شده است چنين استنباط مى‌شود كه تدوين كتاب مقارن با اين تاريخ باشد.