توضیح الملل ، ترجمه کتاب الملل و النحل ؛ دو جلدی

توضیح الملل ، ترجمه کتاب الملل و النحل

نویسنده: ابوالفتح محمدبن عبدالکریم شهرستانی
تحریر و ترجمه: مصطفی خالقداد هاشمی
حواشی و تعلیقات: سیدمحمدرضا جلالی نائینی
ناشر: اقبال
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 976
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1373 - دوره چاپ: 4

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

کتابی است در باب آرا - تفکرات و اندیشه های فرق و مذاهب گوناگون

این کتاب دائره المعارف مختصری از ادیان و مذاهب و فرق وآراء فلاسفه در ماوراء طبیعت است که در عصر مؤلف شناخته شده بود. این کتاب مورد اعجاب و تقدیر مردم آن دوران چه در شرق و چه در غرب قرار گرفته بود. کتابی است بسیار مفید. کتاب مزبور به چندین زبان زنده دنیا ترجمه شده‌است.

در این کتاب شهرستانی جهان را به هفت اقلیم تقسیم و شرح می‌نماید و چنین می‌گوید: 
در هفت اقلیم دنیا طبق روال آن زمان کسانی در این اقالیم هفتگانه وجود دارند که از لحاظ زبان، طبایع، انفس، شکل ورنگ اختلاف گوناگونی دارند. تقسیم هفت اقلیم به جهات اربع که عبارت‌اند از: شرق ، غرب ، جنوب ، شمال . انسان‌هایی در این جهات اربع زندگی می‌کنند که لغات وطبایع مختلف با همدیگر دارند.

شهرستانی مللی که در این جهات اربع زیست می‌کنند به چهار ملت بزرگ تقسیم کرده‌ است که عبارت‌اند از:
عرب ، عجم ، روم ، هند

المِلل و النَّحَل، کتابی از محمد بن عبدالکریم شهرستانی (متوفی ۵۴۸ق) به زبان عربی، در معرفی دین‌ها و فرقه‌ها. شهرستانی در این کتاب که مشهور‌ترین اثر اوست، عقاید، آیین‌ها و نحله‌های مختلف را به شیوه‌ای سنجیده گزارش کرده است. الملل در عصر مؤلفش اثری بدیع و پرنفوذ بود و در حوزه ادیان و عقاید، دانشنامه‌ای واقعی به شمار می‌رفت. امروزه این کتاب یکی از منابع معتبر برای شناخت ادیان و فرقه‌هاست. مذهب نویسنده را سنی اشعری یا شیعه اسماعیلی دانسته‌اند.

شهرستانی در این کتاب که مشهور‌ترین اثر اوست، عقاید آیین‌ها و نحله‌های مختلف را به شیوه‌ای سنجیده گزارش کرده است. الملل در عصر مؤلفش اثری بدیع و پرنفوذ بود و در حوزه ادیان و عقاید، دانشنامه‌ای واقعی به شمار می‌رفت که از آثار مشابه پیشین- مانند الفرق بین الفرق عبدالقاهر بغدادی (متوفی ۴۲۹) و الفصل بین الملل و الاهواء و النحل ابن حزم (متوفی ۴۵۶) - رویکرد عینی‌تری داشت. این ویژگی البته بدین معنا نیست که مؤلف از همه نحله‌ها، با ارزش و اعتباری یکسان سخن گفته است.

شهرستانی انسان‌ها را به دو گروه تقسیم کرده است؛ پیروان ادیان دارای کتاب («اهل الدیانات و الملل») مانند یهودیان، مسیحیان، مسلمانان، زردشتیان، مانویان، و پیروان عقاید خودسرانه («اهل الاهواء و النحل») نظیر فیلسوفان، دهریان، صابئین مذکور در قرآن، بت‌پرستان و برهمنان.

گروه نخست، یعنی اهل دیانات، کسانی‌اند که از کتاب‌های مُنزَّل و وحیانی (تورات، اناجیل و قرآن) یا آثاری مانند کتاب‌های مانی و اوستا و امثال آن‌ها پیروی می‌کنند. گروه دوم، یا اهل اهواء، به جای آنکه اعتقاد خویش را از مرجعی گرفته باشند، به باورهای بشری و میل و هوای شخصی تکیه دارند و به خودرأیی («الاستبداد بالرأی») دچارند. شهرستانی، عقاید و آموزه‌ها را در سلسله‌مراتبی از پیش تعیین شده تنظیم و عرضه کرده است. او در هر فصل و بخش از این کتاب به تدریج از مباحث کلی‌تر و عام به طرف مباحث جزئی و خاص پیش رفته است.

شهرستانی در زمان خود انسانی با اندیشه باز و عاری از تعصب بود و می‌کوشید عقاید گروه‌های مختلف را به دقت، مطابق آنچه در متونشان دیده می‌شود، نشان دهد. در الملل توصیف باورهای متعدد دینی با تحلیل‌های انتقادی درباره وجوهی که مؤلف آن‌ها را غیرعقلانی تلقی کرده درآمیخته است. بنابر آنچه در الملل آمده، این کتاب در حدود سال ۵۲۱ در دوره‌ رونق و شکوفایی فکری نوشته شده است. شهرستانی دیدگاه اصلی هر فرقه را توضیح داده و روش او بیشتر فلسفی و فکری است تا تاریخی. شیوه گزارش او از عقاید، غالبا به روش مورخی که به تاریخچه اندیشه‌ها با قید زمان و مکان معین می‌پردازد، شباهتی ندارد، بلکه در تلقی او این عقاید به منزله پاسخ‌های ممکن به سؤال‌هایی است که فیلسوف در قلمرو مابعدالطبیعه از خود می‌پرسد...