گرامافون و نمایش

نویسنده: اردشیر صالحپور
ناشر: نمایش
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 264
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1390 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مصور - تاریح تحلیلی تقلید و مضحکه در ایران

حقیقت «تقلید» در «بی‌چیزی» و در عین حال در «مردمی» بودن آن است. نمایشی که از فرد شروع شده و به جمع ختم می‌شود و از مجرای طلب در استخوان‌بندی نمایش شرقی مفاهیم، قوالب و هنجارهای خود را آشکار می‌سازد و در این پویه و راه برای نیل به مقصود، از پُل تئاتر غرب عبور نمی‌کند.

آفرینش‌های هنری هر اقلیمی محصول فرآیند مناسبات، جهان‌بینی، شرایط اقتصادی، سیاسی و باورهای هر سرزمینی است. طبعاً برای شناخت آنان باید با سجل و احوال و شناسنامه خودشان به سراغشان رفت و از چهره‌ی آنان سیماچه برگرفت و آنان را رمزگشایی کرد.

این کتاب به بررسی این دو گونه نمایشی در حال فراموشی و تاریخچه پیدایش می‌پردازد. در بریده‌ای از کتاب می‌خوانیم: «رقص و آواز و موسیقی سه رکن اساسی تقلید به شمار می‌روند. «در اواسط عهد صفویه دسته‌های مطرب ـ مجلسی درجۀ اول شهرهای بزرگ هر یک با چندین پادو، شال کش، صندوق‌کش‌ که داشتند و صندوق (صندوق کابلی) لباس و زینت و ابزار که بر قاطرها سوار می‌کردند در برابر دعوتها، به خانه‌های اشراف و اعیان می‌رفتند و برنامه‌هائی داشتند که از سر شب تا اول صبح طول می‌کشید. شامل چندین رقص، (هر رقص منسوب به دیاری و با لباسی از آن دیار) ، یکی دو نمایش رقصی (یک نوع آن به نام قهر و آشتی شناخته می‌شد)» (بیضایی ۱۳۴۴ ص۱۶۸). هنوز هم بین سیاه‌بازان و نمایشگرانِ تخت حوضی، «اصطلاح کابلی» و «رقص‌های کابلی» و «صندوق کابلی» مطرح است که به درستی سابقه‌ی آن روشن نیست.

هرچند حسین کسبیان او را نام کسی می‌داند که این رقص‌ها را برای نخستین بار در مجالس تقلید تنظیم می‌کرده و به دلیل این ابتکار به نام خودش موسوم گشته است. کسبیان از آن شمار، ۱۲ رقص را نام می‌برد که توسط تقلیدچی صورت می‌پذیرفته است. کابلی، هراتی، مازندرانی، عربی، لزگی، اصفهانی، کردی، شیرازی، ساقی نامه، لیلی مجنون و... او همچنین از رقص «خوناب خوری» نام می‌برد و نیز در دوره‌های قاجار از رقص «پا صندلی» یاد می‌کند. و همچنین رقص خوناب خوری را واجد داستان می‌داند