شناخت دقیق و عمیق ماهیت و محتوای نهضتها و انقلابها تا حد بسیار زیادی به بررسی هویت سیاسی ـ فرهنگی و نیز اندیشه و عمل رهبران آن بستگی دارد. با وجود اهمیت و ضرورت مطالعه نقش رهبران در جنبشها، نهضتها و انقلابها، هنوز ادبیات پژوهشی این حوزه با فقر زایدالوصفی مواجه است.

جنبش‌ ملی‌ کردن‌ صنایع‌ نفت‌ ایران، ازجمله‌ ‌نهضت‌های‌ عظیم‌ و تاثیرگذار در تاریخ‌ معاصر ایران‌ است‌ که‌ هرچند به‌ دلیل‌ بروز اختلاف‌ میان‌ سران‌ و دستاندرکاران‌ آن‌ نهضت و توطئه‌ و تهاجم‌ مشترک‌ استبداد و استعمار، به‌ سرمنزل‌ مطلوب‌ راه‌ نیافت، اما گذشته‌ از آن که‌ خود، برگی‌ بر کتاب‌ قطور مبارزات‌ ضد استبدادی ضد استعماری‌ ملت‌ ایران‌ افزود، ملت‌ ایران‌ را در شناخت‌ ماهیت‌ وابسته‌ و سرکوبگرانه‌ پهلوی‌ یک‌ گام‌ بلند به‌ جلو برد ...

بین سال های 1332 ـ 1330 شمسی (1953ـ 1951میلادی) دومین جنبش اجتماعی قرن بیستم در ایران ظهور کرد. مبارزه برای ملی کردن صنعت نفت به رهبری دکتر محمد مصدق همانند انقلاب مشروطه، ملت را رودرروی شاه و قدرتهای خارجی قرار داد. بعد از جنگ جهانی دوم، اهمیت حیاتی نفت خاورمیانه آشکار شد.

تولید نفت خاورمیانه تا آن زمان 8‌/‌3 درصد کل تولید نفت جهانی را تشکیل می‌داد، در حالی که سال 1945 بنا به یک برآورد، گفته می‌شد که 1‌/‌42 درصد ذخایر نفت جهان در خاورمیانه است. ایران در این زمان بیش از تمامی کشورهای عربی، نفت تولید می‌کرد اما در ازای هر بشکه نفت 42 گالنی تنها 8 سنت دریافت می‌کرد.

تشکیل جبهه ملی در اول آبان 1328 در پی اعتراض منتقدان دولت به تقلب در انتخابات مجلس شانزدهم و قرارداد الحاقی نفت و متعاقب آن انتخاب دکتر محمد مصدق به نخست‌وزیری تاریخ 8‌/‌2‌/‌1330 دورانی را در تاریخ معاصر ایران پدید آورد که به نهضت ملی شدن نفت معروف است. این دوره با کودتای 28 مرداد 1332 و شکست نهضت به پایان رسید. ...