نظریه ادبی

نویسنده: یوهانس ویلم برتنز
مترجم: فرزان سجودی
ناشر: آهنگ دیگر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 292
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1382- دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

خوشبختانه در سال­های احیر کتاب­های بسیاری در زمینه نظریه و نقد ادبی منتشر شده است و گنجینه قابل اعتنایی در این زمینه برای دانشجویان و علاقه­ مندان به مباحث نظری ادبیات فراهم آمده است. اما نظریه ادبی نیز هم­چون خود ادبیات در بافت شرایط دگرگون شونده زندگی انسان، پیوسته در تغییر و تحول است و در نتیجه به روز بودن یک ضرورت همیشگی این حوزه است. 

کتابی که در پیش رو دارید، هرچند تاریخ نظریه ادبی نیست، اما به شرحی جامع در باب تحولات نظریه ادبی از اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیست و یکم پرداخته است و بسیاری از دیدگاه های متاخر که در کتاب های مشابه موجود مطرح نشده اند، در این کتاب آمده است. این کتاب علاوه بر آن که شرحی مقدماتی است و به زبان کم و بیش ساده ای نوشته شده است و علاوه بر آن که از جامعیت کافی برخودار است، روزآمد نیز هست و دربرگیرنده شرح های جامعی در باب آخرین تحولات در حوزه نقد و نظریه ادبی است.

نظریۀ ادبی نیز همچون خود ادبیات در بافت شرایط دگرگون شوندۀ زندگی انسان، پیوسته در تغییر و تحول است و در نتیجه به‌روزبودن یک ضرورت همیشگی این حوزه است. این کتاب به دلیل دارا بودن ویژگی‌هایی به‌خصوص مترجم را ترغیب به ترجمه کرده است. نیاز به متون مقدماتی، یعنی متونی که به زبانی کم و بیش ساده به بیان مباحث نظری بپردازند و زمینۀ ورود به متون پیچیده‌تر را فراهم کنند، پیوسته محسوس بوده است.

برای ورود به عرصۀ گستردۀ نظریه و نقد ادبی، ساختن پایه‌هایی قابل اعتماد و بستری مناسب ضرورتی انکارناپذیر است. در مباحث نظری ادبیات نیز مانند دیگر حوزه‌های مشابه، پیشروی برنامه‌ریزی شدۀ گام به گام ضرورتی انکارناپذیر است. به‌خصوص دانشجویان رشته‌های مختلف ادبیات و هنر که با موضوع نقد سروکار دارند، همواره از کمبود متنی مقدماتی که به آنها در پیمودن گام‌های اول کمک کند در رنج بوده‌اند و چون زمینه‌های لازم برای خواندن متون پیشرفته‌تر را ندارند، به ناچار در حوزۀ نظریه و نقد ادبی به دانش شفاهی اکتفا کرده‌اند، که خود می‌تواند پیامدهای ناهنجاری داشته باشد و از همه مهم‌تر آنکه پس از شکل‌گیری این دانش شفاهی، معمولاً به سراغ متون اساسی‌تر نمی‌روند یا بنیۀ کافی را برای خواندن آن متون در خود نمی‌یابند و با مشکلات بسیاری روبرو می‌شوند. یکی از ویژگی‌های برجستۀ این کتاب این واقعیت است که با شرحی مقدماتی به زبانی مناسب است که شاید جایگاه خالی چنین متونی را تا حدی پر کند و نکتۀ دوم جامعیت این کتاب است.

این کتاب هر‌ چند تاریخ نظریۀ ادبی نیست، اما به شرحی جامع در باب تحولات نظریۀ ادبی از اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیست و یکم پرداخته است و بسیاری از دیدگاه‌های متأخر که در کتاب‌های مشابه موجود مطرح نشده‌اند، در این کتاب آمده است و افزون بر آنکه شرحی مقدماتی و به زبان کم و بیش ساده‌ای نوشته شده است و علاوه بر آنکه از جامعیت کافی برخوردار است، روزآمد نیز هست و دربرگیرندۀ شرح‌های جامعی در باب آخرین تحولات در حوزۀ نقد و نظریۀ ادبی است.

کتاب در هشت فصل تنظیم شده است. فصل اول تحت عنوان «خوانش معنامدار» به شرح زمینه‌های شکل‌گیری رویکردهای آنگلوساکسونی به ادبیات می‌پردازد و شرح جامعی از حوزه‌های نقد عملی و نقد نو به دست می‌دهد. در فصل دوم، «خوانش شکل‌‌مدار» رویکردهای صورت‌گرایان روسی به تفصیل بررسی می‌شود و مفاهیم بنیادی مطرح شده توسط صورت‌گرایان روسی و اندیشمندان حلقۀ پراگ شرح داده می‌شود. فصل سوم به بررسی مواضع ساخت‌گرایان فرانسوی اختصاص داده شده است. فصل چهارم با عنوان «خوانش سیاسی» به طرح رویکردهای سیاسی به ادبیات می‌پردازد و در آن مفاهیمی چون ایدئولوژی و هژمونی مورد بحث قرار می‌گیرد و رویکردهای مارکسیستی و فمینیستی به ادبیات شرح داده می‌شود.

فصل پنجم به شرح دیدگاه‌های دریدا، ساختارشکنی و پسامدرنیسم اختصاص داده شده است. فصل ششم در ادامۀ مطالب فصل پنجم، دیدگاه‌های فوکو، لاکان و فمینیست‌های فرانسوی را ارائه می‌کند. فصل هفتم به شرح نظریه‌های تازه در حوزۀ رابطۀ بین ادبیات و فرهنگ می‌پردازد و دو رویکرد عمده، یعنی تاریخ‌گرایی جدید و ماتریالیسم فرهنگی را به تفصیل شرح می‌دهد. سرانجام فصل هشتم به نظریۀ پسااستعماری اختصاص داده شده است و به دیدگاه‌های متأخر نظریه‌پردازانی چون ادوارد سعید، بهابها، اسپیواک و دیگران می‌پردازد.   

فهرست

پیش‌گفتار مترجم
فصل اول: خوانش معنامدار / نقد عملی و نقد نو
فصل دوم: خوانش شکل‌مدار 1 / صورت‌گرایی و ساخت‌گرایی اولیه 1960ـ1914
فصل سوم: خوانش شکل‌مدار 2 / ساخت‌گرایی فرانسوی 1975ـ1950
فصل چهارم: خوانش سیاسی / دهه‌های 1970 و 1980
فصل پنجم: انقلاب پساساخت‌گرایی / دریدا، ساختارشکنی و پسامدرنیسم
فصل ششم: تداوم پساساخت‌گرایی / فوکو، لاکان و فمینیسم فرانسوی
فصل هفتم: ادبیات و فرهنگ / تاریخ‌گرایی جدید و ماتریالیسم فرهنگی
فصل هشتم: نقد و نظریۀ پسااستعماری