نخستین کنگره نویسندگان ایران ؛ تیر ماه 1325

نخستین کنگره نویسندگان ایران ؛ تیر ماه 1325

نویسنده : گروه نویسندگان
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 302
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1357  - دوره چاپ : 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب 

مصور

نخستین کنگره نویسندگان ایران یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی و هنری ایران دوره دههٔ ۱۳۲۰ بود که نقش بارزی در جریان نوین ادبیات و نثر فارسی داشت. این کنگره در سال تیرماه ۱۳۲۵ به دعوت انجمن روابط فرهنگی ایران و شوروی و با شرکت ۷۸ نفر از نویسندگان، شاعران و محققان ایرانی برگزار شد. ریاست این کنگره را محمدتقی بهار بر عهده داشت و شاعران و نویسندگان مطرحِ آن دوران مانند احسان طبری، فاطمه سیاح، جلال آل احمد، صادق چوبک، م. به‌آذین، صادق هدایت، علی‌اکبر دهخدا و نیما یوشیج در آن شرکت کردند.

در این کنگره، طبری و سیاح با اشاره به آثاری از منتقدان روس مانند بلینسکی و چرنیشفسکی وظیفهٔ نقد ادبی و زیبایی‌شناسی هنری را مطرح کنند. در این زمینه انتقاداتی نسبت به فقر فرهنگی در خلق و ترجمهٔ آثار ادبی و وجود انبوهی از آثار تقلیدی از رمانتیسم و ماجراجویی غربی مطرح و بر توسعهٔ واقع‌گرایی اجتماعی در ادبیات ایران تأکید شد. این کنگره برای نخستین بار در ایران، وظیفهٔ هنر و هنرمند را مورد بحث جدی قرار داد و از نویسندگان خواسته شد به وظایف و حقوق اجتماعی خود پی ببرند.

در قطعنامه این کنگره آرزو شده بود که: «نویسندگان ایران در نظم و نثر، سنت دیرین ادبیات فارسی، یعنی طرفداری از حق و عدالت، و مخالفت با ستمگری و زشتی را پیروی نمایند ودر آثار خود ازآزادی و عدل و دانش و رفع خرافات هواخواهی نموده و…». در این قطعنامه قرار شد: «کنگره تأسیس یک کمیسیون تشکیلات موقتی را که بنیاد اتجادیه گویندگان و نویسندگان ایران باشد، پی ریزی کند.» گفتنی است در خلال این سخنرانی‌ها، اشعاری توسط شاعران: نیما یوشیج، رهی معیری، و فریدون توکلی خوانده شد.

کنگره نویسندگان ایران در زمانی تشکیل می‌شود که ارتش شوروی هنوز در ایران حضور داشت و فرقه دموکرات آذربایجان و موضوع نفت شمال از مهم‌ترین مسائل کشور بودند. احمد قوام در بهمن‌ماه 1324 برای بار چندم به نخست‌وزیری می‌رسد و وظیفه خود را حل این مسائل می‌داند. او کمی بعد از رسیدن به نخست‌وزیری به شوروی سفر و چندین‌بار با استالین ملاقات می‌کند. در این میان تشکیل کنگره نویسندگان ایران نشانه‌ای است از رابطه نزدیک دولت ایران و شوروی در این دوره.

در کتاب «نخستین کنگره نویسندگان ایران» که در سال 1326 منتشر شد، اشاره‌هایی به این موضوع شده از جمله اینکه: «روز 13 تیر آقای کالیشیان نماینده وکس در ایران ضیافت باشکوهی به افتخار اعضای کنگره در خانه فرهنگ برپا کرد و روز 14 تیر جناب آقای بهار وزیر فرهنگ وقت در قصر زیبای صاحبقرانیه پذیرایی گرمی از اعضای نخستین کنگره نویسندگان ایران و مهمانان شوروی به عمل آورد. در مهمانی آقای کالیشیان دو تن از شاعران بنام ایران آقایان حبیب یغمایی و رهی‌ معیری آثاری از ورا اینبر و الکساندر سورکف دو شاعر روس که مهمان کنگره بودند به شعر فارسی درآورده و قرائت کردند».

در مراسم افتتاح کنگره، قوام، سفیر شوروی در ایران و عده‌ای از وزیران و رجال آن دوره حضور دارند. ریاست کنگره نیز بر عهده محمدتقی بهار است که وزیر فرهنگ کابینه قوام نیز هست. درباره کنگره نویسندگان هنوز ناگفته‌های زیادی وجود دارد که شاید در آینده با انتشار اسناد بیشتر، جزئیات دیگری از تشکیل کنگره نویسندگان روشن شود.

برگزاری کنگره نویسندگان ایران به منظور برقراری رابطه نزدیک‌تر میان ایران و شوروی، نشان می‌دهد که ادبیات و فرهنگ چه نقش مهمی در روسیه پس از انقلاب اکتبر 1917 داشته است. به‌طورکلی پس از انقلاب اکتبر فرهنگ اهمیت زیادی در روسیه پیدا کرد و اگرچه پس از مدتی محدودیت‌های زیادی توسط حزب اعمال شد اما با‌این‌حال ادبیات و هنر نقش مهمی در روزهای پس از انقلاب داشتند.

بر اساس فهرستی که کتاب «نخستین کنگره نویسندگان ایران» به دست داده، «78 نفر از شاعران و نویسندگان ایران از طرف رئیس هیئت‌مدیره انجمن برای شرکت در کنگره دعوت شدند و فقط عده معدودی از آنها به علت کسالت و یا مسافرت و علل دیگر از حضور و شرکت در کنگره خودداری کردند». از میان کسانی که به کنگره دعوت شده بودند، برخی همچون محمد قزوینی، نصرالله فلسفی، محمد حجازی و عباس اقبال‌آشتیانی، در مراسم حاضر نبودند. هیئت‌رئیسه این کنگره متشکل بود از کریم کشاورز، صادق هدایت، میلانی، سرور محصص، علی‌اکبر دهخدا، بدیع‌الزمان فروزانفر، علی‌اصغر حکمت و علی شایگان و ریاست آن را هم محمدتقی بهار بر عهده داشت. تعداد زنانی که در کنگره حضور داشتند اندک بوده اما با‌این‌حال حضور یک زن در هیئت‌رئیسه کنگره موضوع قابل توجهی است. به‌جز او، دکتر فاطمه سیاح، فروغ حکمت و زهرا خانلری در فهرست دعوت‌شدگان به کنگره بودند.

فهرست چهره‌هایی که به کنگره دعوت شده بودند نشان می‌دهد که شاخص‌ترین روشنفکران ایران در آن دوره در فهرست دعوت‌شدگان قرار داشتند. همچنین همه گرایش‌های سیاسی و فکری در این فهرست دیده می‌شوند و ترکیب هیئت‌رئیسه کنگره نیز نشان می‌دهد که برگزارکنندگان کنگره تلاش داشته‌اند که برچسب چپ به کنگره الصاق نشود و ریاست چهره‌ای ادبی چون محمدتقی بهار هرگونه تردیدی را در این زمینه از بین می‌بُرد. کنگره روز سه‌شنبه چهارم تیرماه، با سخنان مستشارالدوله، رئیس هیئت‌مدیره انجمن روابط فرهنگی ایران با اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در باغ خانه فرهنگ افتتاح شد.

پس از او، اولین سخنران محمدتقی بهار در مقام وزیر فرهنگ و رئیس کنگره است. او صحبت‌هایش را درباره اهمیت جمعی که گرد آمده‌اند آغاز می‌کند و می‌گوید: «...در دربار محمود غزنوی نیز چنین مجمعی از شعرا و فضلا در یک زمان گرد نیامده بود. من به این مجلس بزرگ و پر از روح تبریک می‌گویم و بدان روح لطیفی که در این مجمع به وجود آمده و از امتزاج با افکار و آرزوهای وطن‌دوستانه نویسندگان و گویندگانی که یک پیکر زیبای اجتماع ملی به وجود آورده است درود می‌فرستم».

سخنرانی بهار نکته‌ای حائز اهمیت دارد که نشان‌دهنده روح جمعی آن دوره است. او در جایی از صحبت‌هایش می‌گوید که «حیات عبارت از جنبش و فعالیت است و حیات ادبی نیز همواره در گرو فعالیت‌ها و جنبش‌ها بوده و از این‌رو حرکت انقلابی خواه اجتماعی خواه فکری و عقلی موجب ترقی ادبیات و باعث بروز و ظهور ادبا و نویسندگان بزرگ شده و می‌شود». بهار به مشروطیت و تأثیر آن بر ادبیات هم اشاره می‌کند و می‌گوید که «شک ندارم که جنبش امروز –جنبشی که در نتیجه جنگ خونین و حرکت آزادی‌خواهانه روشنفکران و تحول بزرگ سیاسی و اجتماعی و ادبی پیدا شده است- بار دیگر دسته تازه و مکتبی بزرگ و استادانی نامدار برای ما تدارک خواهد کرد که پیشتازان آن تحول با موجود‌نبودن کوچک‌ترین وسایل تشویق خوشبختانه امروز در میان ما نشسته‌اند».

اغلب شعرهایی که در کنگره خوانده می‌شود، درونمایه‌ای اجتماعی و سیاسی دارند و بسیاری از آنها در ستایش انقلاب اکتبر یا کارگران و دهقانان است. چند سخنرانی و مقاله و قطعه و داستان کوتاه نیز در روزهای برگزاری کنگره خوانده می‌شود که از میان آنها می‌توان به داستان‌خوانی بزرگ علوی اشاره کرد. در این بین نگاه تیزبین و متفاوت صادق هدایت قابل توجه است.

فهرست

شعر فارسی در عصر معاصر/ علی اصغر حکمت
درباره‌ی شعر معاصر فارسی/ پرویز ناتل‌خانلری
بحث درباره‌ی نثر فارسی/ خطیبی
وظیفه‌ی انتقاد در ادبیات/ فاطمه سیاح
و...