میرعزا کاشانی در قلمرو تعزیه

میر عزا کاشانی در قلمرو تعزیه

نویسنده: سمانه کاظمی
ناشر: سوره مهر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 632
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1386 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مصور

در کشور ما، هیچ هنری به قدرت تعزیه این‌چنین گسترده، تاثیرگذار و مداوم نبوده است و عامل اصلی آن را می‌توان قیام امام حسین (ع) و شهادت ایشان و یارانش در قیام کربلا دانست. در میان صدها تعزیه‌سرای گمنام، نام سید مصطفی کاشانی، مشهور به میرعزا می‌درخشد. آوازه شهرت وی در هنر تعزیه به دارالخلافه ناصری رسید و به دعوت ناصرالدین شاه به تهران آمده، مدتی در تکیه دولت با تعزیه‌خوانان تهران به سربرد و محبوبیت یافت.

شمار تعزیه‌نامه‌های او به 365 نسخه می‌رسد که هاشم فیاض ـ معتبرترین تعزیه‌گردان معاصر ـ به جمع‌آوری آنها پرداخته است. نگارنده در کتاب حاضر ضمن بررسی تعزیه در ایران، زندگی و فعالیت‌های میرعزا کاشانی و آثار تعزیه وی را معرفی می‌کند. از جمله مطالب کتاب می‌توان به روان‌شناسی تعزیه، میرعزا، شکسپیر کاشان، اشعاری در مدح حضرت سلطانعلی (ع)، مجلس شهادت حضرت سلطانعلی از میرعزا، مجلس تعزیه امام حسین (ع) نسخه میرعزا و... اشاره کرد. در کتاب تصویر برخی نسخه‌های تعزیه نیز به چاپ رسیده است.

میرعزا کاشانی از تعزیه‌خوانان مطرح و تاثیرگذار تاریخ است. او که در تهران و کاشان تعزیه‌گردانی می‌کرده، مردی ادیب، هنرمند، خوش‌قریحه و با ذوق بوده که بنا به اقتضای کارش از موسیقی و دستگاه‌خوانی نیز اطلاعات کافی داشته است. بیشتر تعزیه‌خوانان تهرانی از نسخه‌های مجالس تعزیه او استفاده می‌کردند و مجالس تعزیه‌شان را رونق می‌بخشیدند. میرعزا در سرودن شعر و آهنگ و نوحه استعداد و تسلط بسیار داشته، به همین دلیل هم بیشتر پیش‌خوانی‌های زیبا و خوش‌آهنگ تعزیه‌های تهران و کاشان، از ساخته‌های او هستند.

با توجه به اینکه اطلاعات اندکی از میرعزا کاشانی موجود است، سمانه کاظمی موضوعی دشوار را برای پژوهشش آغاز کرده و در راه پرخطری گام نهاده است. او در میان 365 نسخه تعزیه‌نامه که از میرعزا باقی مانده، نسخه‌هایی از مجالس را مورد بررسی قرار می‌دهد که اصالت بیشتری داشته‌اند و دخل و تصرفی در آنها صورت نپذیرفته است. در واقع کاظمی به موضوع‌ها و نسخی از مجلس‌های تعزیه میرعزا می‌پردازد که دیگر تعزیه‌سرایان از آنها غافل بوده‌اند.

اما نکته‌ای که پژوهش سمانه کاظمی را پرارج و ارزش می‌کند، بخش گفت‌و‌گوی او با هاشم فیاض است. مرحوم فیاض بیشتر عمر خود را صرف گردآوری و نسخه‌برداری از سروده‌های میرعزا کرده و طی نیم قرن این نسخه‌ها را در گوشه و کنار ایران اجرا کرده است. کسی که سینه‌سوخته‌ای ناب و عاشقی تمام عیار بود و به واسطه نفس حق‌گو و ذات پاکش تمام تعزیه‌خوانانی که صاحب اسم و رسمی بودند، برای او احترام و منزلت خاصی قایل می‌شدند.

سمانه کاظمی در گفت‌وگویش با هاشم فیاض سعی کرده از تاریخ شفاهی‌ای که فیاض ذکر می‌کند به عنوان منبعی برای پژوهشش بهره جوید و با استفاده از نقل ‌قول‌های تاریخی فیاض با میرعزا کاشانی بیشتر آشنا شود، اما سوژه اصلی پژوهش کاظمی، بررسی نمایش سلطانعلی (ع) (نوشته میرعزا) است؛ این نسخه تعزیه، یکی از بهترین و شبیه‌ترین نسخه مجلس تعزیه به عاشورا است.