مصیبت نامه

مصیبت نامه

نویسنده: فریدالدین عطار نیشابوری
باهتمام : محمدرضا شفیعی کدکنی
ناشر: سخن
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 958
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1386 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب

فَریدالدّین ابوحامِد محمّد عطّار نِیشابوری (۵۴۰ - ۶۱۸ قمری) یکی از عارفان و شاعران ایرانی بلندنام ادبیات فارسی در پایان سدهٔ ششم و آغاز سدهٔ هفتم است. او در سال ۵۴۰ هجری برابر با ۱۱۴۶ میلادی در نیشابور زاده شد. وی یکی از پرکارترین شاعران ایرانی به شمار می‌رود و بنا به نظر عارفان در زمینه عرفانی از مرتبه‌ای بالا برخوردار بوده‌است.

کتاب ابتدا با مقدمه ای در ستایش پروردگار و نبی و خلفای زمان شروع شده و سپس سالک، سفر عرفانی خود را آغاز می کند. عطار با چهل مقاله در قالب مثنوی، چهل مرحله ای را که جان سالک طی می کند تا به نهایت خودشناسی و عرفان برسد، به نظم درآورده و در خلال مثنوی ها با بیان حکایت هایی خواندنی، مخاطب را در فهم و درک بهتر مفاهیم منظوم یاری می کند.

آنچه سبب شده تا عطار این منظومه را مصیبت نامه بنامد، احتمالا رنج و اندوه بی مثالی است که سالک در مسیر شناخت خود و دست یابی به حقیقت تحمل می کند . این رنج و ماتم از ابتدا تا انتهای راه همراه اوست و آنچه بدان دست می یابد نه تنها از این غم و سرگشتگی رهایش نمی کند، بلکه او را حیران تر از پیش می سازد.

رهروی سرگشته از فرشته و جن و انس برای یافتن پاسخ خود، که درک حقیقت در دو راهی شریعت و طریقت است، مدد می جوید اما هیچ کدام توان پاسخ گویی به این سوال بنیادی را نداشته و بعد از طی بیست و هشت مرحله او به پیامبران روی می آورد که آنان نیز در نهایت او را به خاتم انبیا، محمد صلوات الله هدایت می کنند. از نکات جالب این منظومه، جنبه ی تاریخی حکایات آن است که عطار در چند داستان نظیر حکایت نصر بن احمد ، حسنک مسعود غزنوی و نوح بن منصور به دوران پادشاهی غزنویان و سامانیان اشاره می کند.

«منطق‌الطیر» او، که به ظاهر سخن از پرواز مرغان به سوی سیمرغ دارد، در معنی، رمزی است از سلوک عارفان و سیر معنوی ایشان در طریق معرفت. «مصیبت‌نامه» نیز سفری است روحانی، با قلمروهایی دیگر و از مسیری دیگر، اما به سوی همان مقصد که در «منطق‌الطیر» دیده می‌شود و پایان هر دو سفرنامه یکی است.

بی‌گمان علت کم‌شناختگی این منظومه، در قیاس منطق‌الطیر، نام آن است که غالبا تصور می‌شود کتابی است در فن مصیبت‌سرایی و نوحه‌خوانی، حال آن که عطار در این اثر، سوگ‌نامه‌ی تبار انسان و اضطراب‌های بیکران و جاودانه‌ی آدمی و مشکلات ازلی و ابدی بشر را سروده است و این که در عرصه‌ی معرفت‌شناسی الاهیات، همه‌ی کاینات سرگشته‌اند و گرفتار مصیبت. این کتاب، ازین چشم‌انداز، سوگ‌نامه‌ی تبار آدمی است....

در این اثر منظوم عرفانی علاوه بر حمد خداوند نعت پیامبر و خلفای راشدین، در مدح امام حسن (ع) و امام حسین (ع) نیز ابیاتی سروده شده است که نشانگر علاقه و احترام آن عارف بزرگ بر این بزرگواران است.

مطالعه این اثر عالی از عطار نیشابوری خواننده را با بسیاری از مسائل و موضوعات عرفانی آشنا می سازد.

حمد پاک از جان پاک آن پاک را
کو خلافت داد مشتی خاک را

آن خرد بخشی که آدم خاک اوست
جزو و کل برهان ذات پاک اوست

آفتاب روح را تابان کند
در گل آدم چنین پنهان کند

چون گل آدم بصحرا آورد
اینهمه اعجوبه پیدا آورد

چون درون نطفهٔ جانی نهد
آفتابی در سپندانی نهد

کلبه روح القدس قلبی کند
قالبش چون دحیه الکلبی کند

از بن انگشت عین او آورد
بحر دل در اصبعین او آورد

کوه را چون ظله آسان او کند
بحر را گهواره جنبان او کند

شیر از انگشت خلیل او آورد
عیسئی از جبرئیل او آورد

طفل را در مهد پیغامبر کند
وز همه پیرانش بالغ تر کند

کوه را در گردن عوج افکند
شور در یأجوج و مأجوج افکند

شیرخواری را بتقریر آورد
وز میان فرث و دم شیر آورد

خاک را مهد بنی آدم کند
باد را نه ماههٔ مریم کند

آب موج آرنده را پل سازد او
واتش سوزنده را گل سازد او