متن دفاع دکتر تقی ارانی در محکمه جنائی و ماتریالیسم دیالکتیک 

متن دفاع دکتر تقی ارانی در محکمه جنائی

نويسنده: تقی ارانی
به کوشش: احمد قاضی
ناشر: صبحدم
زبان كتاب: فارسي
تعداد صفحه: 96
اندازه كتاب: رقعی - سال انتشار: 1356 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو ؛ جلد پشتی رد زردی دارد

مروری بر کتاب

و ماتریالیسم دیالکتیک 

 ارانی در بخشی از دفاعیه‌ خود استدلال آورد که نمی‌شود سوسیالیسم و کمونیسم را ممنوع کرد، چون بخشی از تمدن غرب‌اند و ایران هم چاره‌ای ندارد جز اینکه خودش را غربی کند. هیچ حرفی از قضیه اشتراک پیش کشیده نشد. ماجرا از اين قرار بود كه محمود بقراطي و علي صادق‌پور، دو نفري كه ازقضا در حلقه اراني هم رفت‌وآمد داشتند، براي تحصيل در «دانشگاه کمونيستي شرق» به مسکو رفته بودند. اين دانشگاه که براي تربيت نيروهاي خارجي آماده شده بود، پس از مدتي منحل شد و دو دانشجوي یادشده قصد داشتند به ايران برگردند.

«محمد شورشيان» که وظيفه نقل‌و‌انتقال آنها را بر عهده داشت، در باکو با دانشجويان همراه شد. او سه دست لباس نظامي شوروي را با اين استدلال تهيه کرده بود که بتوانند با پوشيدن آنها تا مرز پيش بروند؛ ولي به دليل اينکه پس از عبور از مرز هم لباس‌ها را همچنان به تن داشتند، ژاندارم‌هاي يک روستا آن سه را دستگير کرده و در اتاقي زنداني مي‌کنند. آنها موفق مي‌شوند با رشوه‌دادن به نگهبان فرار کنند؛ ولي تمامي مدارک خود را جا مي‌گذارند که در نتيجه شهرباني به نام و هويت آنها پي مي‌برد. شورشيان به دورترين نقطه ممکن يعني آبادان و نزد «شاندرمني» از ديگر اعضاي گروه اراني مي‌گريزند.

در آبادان سرگرم فعاليت فرهنگي مي‌شود. اين فعاليت فرهنگي شامل تشکيل گروه تئاتر بود و روي اعلان اولين نمايش آن نوشته شده بود «شاهکاري هنري به کارگرداني محمد شورشيان». آنجا بود كه شورشيان دستگير مي‌شود. او در 13 برگ اعتراف‌نامه همه کساني را که مي‌شناخت، معرفي مي‌کند. اراني، الموتي، بهرامي، آذري،... و شخص مرموزي که ظاهرا با نام مستعار «تنبورک» شناخته مي‌شد.

روز 16 ارديبهشت 1316 اين چهار نفر به دام مي‌افتند و شهرباني به جست‌وجو ادامه مي‌دهد. سه روز بعد عبدالصمد کامبخش که نفر پنجم بود، به کمک سوابقش دستگير مي‌شود. بلافاصله پس از او در 21 ارديبهشت تعداد دستگيرشدگان به 40 نفر و در 23 ارديبهشت به 53 نفر مي‌رسد. انور خامه‌ای، يكي از آن 53 نفر، در خاطراتش مي‌نويسد: «پرونده ۵۳ نفر کلا یعنی بازجویی‌های شهربانی، بازجویی‌های دادسرا، صورت‌جلسات دادگاه، دفاع وکلای مدافع و آخرین دفاع متهمان در همان زمان جنگ یعنی حداکثر پیش از سال ۱۳۲۴ مفقود و از این پرونده‌های چند هزار صفحه‌ای هیچ اثری جز متن دفاع دکتر ارانی در دست نماند. احتمالا این پرونده‌ها توسط جاسوسان شوروی یا انگلیس و آمریکا یا... به سرقت رفته‌اند».

با‌ اين‌حال بهمن فرزانه بر مبناي همان دفاعيات اراني و برخي برگه‌هاي بازجويي به‌جا‌مانده از ديگران كتابي با عنوان پرونده 53 نفر نگاشت. برخي اسناد منتشر‌شده كه در كتاب فرزانه هم آمده، حاكي از اين است كه كامبخش متهم به جاسوسي بود؛ اما براي خوش‌خدمتي و جان سالم به‌در‌بردن از اتهام داستان‌سرايي كرد و پرونده‌اي آن‌چناني براي جمعي ساخت و بيشترين اعترافات را هم عليه اراني كرد و نظميه او را سازمان‌دهنده حزبی كمونيستي تلقي كرد؛ حزبي كه در واقعيت وجود خارجي نداشت. ستوان دوم اخراجی عبدالصمد کامبخش، شازده‌ای از تبار قاجار و شوهر‌خواهر كيانوري بود، در واپسین دهه زمامداری پهلوی اول، ساز مارکسیسم کوک کرد و به طریق کمونیسم گرایش پیدا کرد.

نتيجه اعترافات نه‌چندان واقعی كامبخش باعث شد كه اداره تأمینات رضاشاهی پرونده‌ای قطور برای 53 نفر دست‌وپا کند. كامبخش هم در بازجويي‌ها و هم بعدها در زندان آن‌چنان عليه اراني سم‌پاشي كرده بود كه تقريبا همه 53 نفر متقاعد شده بودند عامل دستگيري و لورفتن آنها تقي اراني بوده است. دكتر تقي اراني 16 ماه بعد از محاکمه در زندان مُرد. يارانش مسئولان زندان را مقصر مرگ او دانستند؛ مسئولانی که نگذاشته بودند او تحت معالجات پزشکی لازم و کافی قرار بگیرد؛ اما مقام‌های حکومتی ادعا کردند او بر اثر حصبه‌ای یکباره و علاج‌ناپذیر مُرده است.

 ارانی در «مفهوم ماتریالیستی انسانیت»، صریح‌ترین اثر سیاسی‌اش، چکیده منشأ خانواده، مالکیت خصوصی و دولت اثر انگلس را ارائه داد و تأکید کرد ساختار اقتصادی جامعه روبنای نهادی، عقیدتی، فرهنگی و سیاسی آن را تعیین می‌کند. درباره تفکر سیاسی اعضای این گروه باید کمی تأمل کرد. کسانی مانند ارانی، اسکندری، ملکی و بزرگ علوی در زمینه عمکرد سیاسی قائل به روش‌های سوسیال‌دمکراسی بودند. آنها اگرچه در مبانی نظری با چپ‌های پیشین (حزب کمونیست) همسانی داشتند، اما رویکردهای رادیکالی آنها در مبارزه سیاسی را برنمی‌تابیدند. در مقابل، افرادی مانند عبدالصمد کامبخش، محمد شورشیان و رضا رادمنش بیشتر گرایش کمونیستی داشته و با سلوک گروه پیشین نسبت چندانی نداشتند.

سال ۱۳۱۶ متعاقب اعتصابی دانشجویی در دانشکده فنی تهران، پلیس دارودسته ارانی را کشف و او و ۵۲ نفر دیگر از هم‌قطارانش را دستگیر کرد. اگرچه سرنخ دستگيري‌هاي زنجيره‌اي كه به عدد 53 نفر رسيد، به فردي با نام شورشيان بازمي‌گشت، اما ضربه اصلي به 53 نفر را كه منجر به صدور حكم‌هاي سنگين شد، عبدالصمد كامبخش زد. گروه 53 نفر با استناد به قانون منع تبلیغ مرام اشتراکی، 11 آبان سال 1317 محاکمه شدند و در کیفرخواستشان اتهام عضویت در سازمانی کمونیستی آمده بود.