لهجه بخارائی

نویسنده: احمدعلی رجائی
ناشر: دانشگاه فردوس مشهد
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 535
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1375 - دوره چاپ: 2

مروری بر کتاب 

بخارایی یا بخاری ؛ گویشی یگانه از زبان پارسی است که در آسیای میانه و در میان یهودیان بخارایی کاربرد دارد. هرچند نام پرمعناتر برای این گویش یهودی-پارسی یا یهودی-تاجیکی می‌باشد.

بخارایی گویشی از زبان پارسی است که دارای شمار فراوانی وام‌واژه‌های عبری است. همچنین شمار کمتری وام‌واژه از زبان‌های پیرامونی مانند ازبکی و روسی دارد. اگر چه تاریخ کهنی دارد ولی هنوز هم برای پارسی‌زبانان و یهودیان ایرانی دریافتنی است. واژگان این زبان آمیزه‌ای از پارسی (تاجیکی)، عبری، عربی و ازبکی است.

امروزه، این زبان در میان شماری پیرامون ۱۰،۰۰۰ تن یهودی ازبکستان و سرزمین‌های پیرامونی باز مانده‌است و هر چند بیشتر گویشورانش در اسرائیل و ایالات متحده‌اند.

همانند دیگر زبان‌های یهودی، برای نگارش بخارایی از خط عبری بهره می‌گیرند، ولی در سدهٔ گذشته، در پی حضور شوروی، این زبان با خط لاتین (دههٔ ۱۹۲۰) و سپس سیریلیک (دههٔ ۱۹۴۰) نگاشته شد و بسیاری از یهودیان بخارایی تنها خط سیریلیک تاجیکی آموختند. امروزه بیشتر کتاب‌های یهودی-تاجیکی (بخارایی) به خط سیریلیک تاجیکی چاپ می‌شوند و اندکی نیز به خط عبری اند.

افزون بر این، از ۱۹۴۰، هنگامی که مدرسه‌های یهودیان بخارایی در آسیای میانه بسته شد، کاربرد الفبای عبری به جز در نیایش‌نامه‌ها کمتر شد و انتشار کتاب‌ها و روزنامه‌های یهودیان بخارایی با خط سیریلیک تاجیکی رواج یافت. اکنون، بسیاری از یهودیان بخارایی سالمندتر، که به بخارایی سخن می‌گویند و به مدرسه‌های تاجیکی یا روسی آسیای میانه رفته‌اند تنها، الفبای سیریلیک تاجیکی را می‌دانند و در هنگام خواندن و نوشتن به کار می‌گیرند.

این نبیگ نشانگر پیوستگی پارسی‌زبانان با همزبانانِ همفرهنگی است که از سالها پیش روسها و ازبکها میانشان جدایی انداخته‌اند. گفتنی است که کنون نیز ازبکان از هیچگونه کوششی برای از میان بردن زبان پارسی در بخارا و سمرقند و دیگر شهرهای ایرانی که در ازبکستان کنونی جای دارند، کوتاهی ندارند.

نیاکان نگارنده، احمدعلی رجایی بخارایی، از دهگانان دیه‌ی پاژ بوده‌اند، همان دیه‌ای که فردوسی بزرگ در آنجا دیده به جهان گشود. پدربزرگ وی در یکی از ترکتازیهای ترکمانان ربوده و در بخارا به بزرگمردی فروخته شد و او اندک‌اندک گوهر خویش را به کار آورد و کارش تا وزیری امیر بخارا بالا گرفت و زنی از بخاراییان بگرفت و فرزنددار شد که بزرگ ایشان پدر احمدعلی رجایی است. نگارنده این را و دیگر داده‌هایی که مایه‌ی آشنایی ژرف وی با لهجه‌ی بخارایی شده در پیشگفتار این نبیگ نوشته است که خوانندگان پارسی‌انجمن می‌توانند در آنجا دنبال کنند.

فهرست

اصالت لهجه‌ی بخارایی
مختصات دستوری لهجه‌ی بخارایی
برخی جمله‌ها و گفت‌وگوهای روزانه
نمونه‌ای از نثر نویسندگان کنونی بخارا
نموداری از لغات متداول در بخارا