لب التواریخ

نویسنده: یحیی بن عبداللطیف قزوینی
ناشر: انتشارات گویا - بنیاد
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 429
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1363 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو ؛ روکش کتاب زدگی و افتادگی دارد

مروری بر کتاب

گراور از روی نسخه خطی

کتاب لب التواریخ تالیف یحیی بن عبداللطیف الحسینی القزوینی از مورخان قرن دهم هجری میباشد. این کتاب در سالهای ۹۴۴-۹۵۷ق، به دستور ابوالفتح بهرام میرزا پسر شاه اسماعیل صفوی، در چهار «قسم» نگاشته است. نویسنده در مقدمه کتاب می‌گوید که از جوانی به علت علاقه به تاریخ، به ثبت همه وقایع مهم و تاریخ وفات مشاهیر از هجرت تا عهد خود می‌پرداخت و بنابراین، انگیزه‌های تألیف این کتاب جامع، از دوران شباب برایش فراهم آمده بود تا آنکه آن را به دستور بهرام میرزا پسر شاه اسماعیل فراهم آورد و در ذی الحجه سال ۹۴۸ق به پایان رسانید.

اکثر منابع، تألیف این کتاب را در سال ۹۴۸ق نوشته‌اند. فقط استاد احمد منزوی، تألیف آن را بین سال‌های ۹۴۴ تا ۹۵۷ق مرقوم فرموده‌اند. در خود این کتاب، مؤلف پنج بار به ۹۴۸ و یک بار به ۹۵۷ اعتراف کرده است؛ پس می‌توانیم حدس بزنیم که قزوینی، تألیف این تاریخ را در ۹۴۴ق شروع و در ۹۴۸ق تمام کرده، ولی تا سال ۹۵۷ق، مشغول اصلاح و تکمیل آن بوده است. شادروان محمدتقی دانش پژوه تاریخ نگارش کتاب را یک بار بین سال‌های ۹۴۸ تا ۹۵۴ق و بار دیگر، در سال ۹۵۷ق می‌دانند.

در مقدمه نخست، به اهمیت تاریخ و اهتمام خاص مغولان، اشاره و به این نکته تصریح شده است که توجهی که مغولان به تاریخ ضبط وقایع داشته‌اند، سبب شده است که این فن که یکی از شاخه‌های مهم ادبی است، اهمیت و اعتباری کسب کند و اگر بسیاری از فنون و دانش‌ها به سبب هجوم تاتاران از میان رفت و بسیاری از نویسندگان و هنرمندان زیر تیغ قهر مغول جان سپردند، چنان که جوینی می‌نویسد: «هر شهری و هر دهی را در چند نوبت کشش و غارت کردند… و هنوز تا رستخیز اگر توالد و تناسل باشد، غلبه مردم به عشر آنچه بوده، نخواهد رسید…»، اما تاریخ نه تنها آسیبی ندید، بلکه پیشی هم گرفت و کتاب‌های عمده تاریخی در این عهد نوشته شد و به نوشته مرحوم بهار: اگر دوره تیموریان را به این دوره پیوند دهیم، باید گفت که ایران، بلکه عالم اسلام، در هیچ دوره، زیادتر و بهتر از این دوره، از عهده این فن برنیامده است.

روی کار آمدن دولت صفوی که با هویتی دینی پس از مدت ها حکومتی ملی در ایران شکل دادند و بر همین اساس درگیری ها و جنگ و نزاع فروانی با همسایه های غربی و شرقی خویش، به طور مشخص در غرب با عثمانی و در شرق با ازبکان داشتند، باعث شد که تغییر و تحولی اساسی در نگرش تاریخ نویسان این دوره به وجود آید. ویژگی بارز آثار تاریخی این دوره، شکل جدید دوره بندی تاریخی بر اساس اندیشه شیعی است ضمن این که در این دوره بسیاری از مورخان سنّت تاریخ نگاری پیشین را ادامه دادند و در نگارش، شیوه رایج در نوشته های فارسی را برگزیدند.

علی رغم اینکه در این دوره آثار تاریخی بسیاری از سوی مورخان تالیف شد، به طور کلی از سده دهم محتوای کتاب های تاریخی تنزل یافته و در متون تاریخی به نقد و ارزیابی منابع تاریخی و تحلیل رویداد ها کمتر توجه شد. در واقع نقد تاریخی مورد غفلت قرار گرفته است.‏