قشقایی ها و نهضت ملی

نویسنده: مجید حکیمی خرم
ناشر: قشقایی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 190
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1392 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مصور - اسناد

با نگاهی به پیشینه سیاسی آن‌ها در تاریخ معاصر کشور 

کتاب پیش رو به موضوع کارکرد قشقایی‌ها در رابطه با نهضت ملی ایران پرداخته، اما به ضرورت، پیشینه، سازمان ایل و کارکرد آن در تاریخ معاصر کشور در انتهای دهه سی را نیز به اختصار شامل می‌شود.تاریخ معاصر این ایل با ریاست صولت الدوله قشقایی آغاز می‌شود که پس از یک دوره درگیری خانوادگی مقام ایلخانی را در اختیار گرفته بود. مهم‌ترین اتفاقات دوران ریاست وی بر ایل را درگیری با انگلیسی‌ها در جنگ اول جهانی و سپس گرفتاری در زمان حکومت رضا شاه پهلوی می‌توان نام برد.

سیاست حذف قدرت منطقه‌ای که رضا شاه در پیش گرفته بود، خود به خود نمی‌توانست رابطة حکومت و سران ایلات را در حالت دوستی گذارد. صولت الدوله اگرچه از آغاز جز هواداران رضا شاه بود، اما در ادامه گرفتار سیاست‌های حاکمیت مرکزی وی گردید و پس از واگذاری اجباری املاکش، در زندان وفات یافت و خانواده‌اش در تهران تحت نظر ماندند. اشغال ایران توسط متفقین در جنگ جهانی دوم فرصتی بود تا خانوادة صولت الدوله از زندان خانگی تهران به منطقه ایلی فرار کنند.

از نظر حکومت، رسیدن آن‌ها به منطقه ایلی به معنای تلاش‌های بازپس گرفتن داشته‌های گذشته و احیای دوبارة قدرت منطقه‌ای بود و باید از آن‌ها جلوگیری می‌شد. این موضوع را انگلیسی‌ها که خاطره خوبی از قشقایی‌ها نداشتند و آنها را دشمن منافع خود می‌دانستند، دامن می‌زدند. کشمکشی که در این زمان میان حکومت و قشقایی‌ها در این زمان شکل گرفت و یک دهه امتداد یافت، در نهایت منجر به احیای دوبارة قدرت آن‌ها شد.

در ادامه آن‌ها با نمایندگی و حضور در مجلس شورا و سنا به صورت آشکار وارد صحنه سیاسی کشور شدند. با آغار دولت مصدق، قشقایی‌ها به دلایلی چند به حمایت از آن دولت پرداختند و تا انتها بر ان استوار ماندند. برادران قشقایی با در اختیار داشتن سه کرسی نمایندگی مجالس و پشت سر داشتن قدرت بسندة ایلی، وزنه‌ای تأثیر گذار در سیاست وقت کشور و منطقه بودند. حمایت آن‌ها از دولت و یا مخالفان آن می‌توانست در موفقیت و ناکامی هرکدام نقش داشته باشد. براین اساس بی دلیل نبود که در امتداد دولت مصدق، دست‌های زیادی از طرف بیگانگان و دربار برای جدا کردن آن‌ها از دولت انجام گرفته که وعده‌های دندانگیر در ازای همکاری با کودتا آخرین آن‌ها بود. درکتاب اخیر، کارکرد قشقایی‌ها در رابطه با نهضت ملی ایران به چند دوره تقسیم شده که اکثریت سخن را نیز به خود اختصاص داده است.

در جریان ۳۰ تیر، قشقایی‌ها برای حمایت از دولت، دست به آرایش نظامی زدند و وضعیت آن منطقه به حالت خطرناکی درآمد. در دوره پس از قیام ۳۰ تیر به فراخور فشارهایی که در راستای انجام تدریجی برنامه‌های کودتا بر دولت اعمال می‌شد، موافقان دولت نیز تلاش مضاعف را برای دفع بحران انجام می‌دادند. برادران قشقایی در آن زمان جدای از حفظ آرامش منطقه ایلی، سعی کافی برای یکپارچه نگه داشتن موافقان دولت نمودند.

اما علی‌رغم تلاش‌های آشکار آن‌ها برای موفقیت دولت مصدق یک نکته ناروشن در کارنامه سیاسی آن‌ها در رابطه با نهضت به چشم می‌خورد و آن چیزی است که در اسناد کودتا با عنوان «طرح امینی- قشقایی» به آن اشاره شده است؛ حتی ذکر نام قشقایی‌ها در یک طرف طرحی از کودتا، با آن حمایتی که آن‌ها در قبال نهضت می‌شناسیم، واقعا حیرت انگیز است، مگر آن که این ادعای آمریکایی‌ها را یک دروغ سیاسی بپنداریم.

برابر اسناد کودتا، این طرح یک برنامه‌ای بود که می‌بایست در صورت عدم موفقیت طرح اصلی کودتا به اجرا گذاشته می‌شد. بر اساس همین اشاره و چند دلیل دیگر البته می‌توان حدس زد که طرح مذکور می‌بایست فراتر از آن پیشنهاد شده باشد که برادران قشقایی بعداً در سخنانشان به آن پرداخته‌اند. ولی آنچنان که معلوم است این هست که آنها با کودتا همکاری نکردند، بلکه در مقابل آن موضع گرفتند. مخالفتی که در برابر دولت کودتا تا اقدام مسلحانه پیش رفت، اما نتیجه‌ای جز تبعید و حذف فیزیکی آنها از کشور نداشت.

فهرست 

فصل اول:
o نگاهی به پیشینه و ساختار ایل قشقایی و کارکرد آن‌ها در تاریخ معاصر ایران تا ابتدای نهضت ملی
o ایل قشقایی و جایگاه آن در تاریخ معاصر ایران پایان پادشاهی رضا شاه
o شورش سال‌های ۱۳۰۸ -۱۳۰۷
o قشقایی‌ها پس از شهریور ۱۳۲۰
o نهضت جنوب

فصل دوم:
o کارکرد قشقایی‌ها در رابطه با نهضت در دوره اول دولت مصدق و(ابتدا تا قیام ۳۰تیر ۱۳۳۱)
o اشاره
o موضع قشقایی‌ها در رابطه با نفت قبل از دولت مصدق
o زمام داری مصدق و موضع قشقایی‌ها
o تلاش قشقایی‌ها برای کمک به دولت در حل بحران نفت
o تلاش قشقایی‌ها در خارج از ایران برای پیشبرد هدف نهضت
o اقدامات ناصرخان درآمریکا برای کمک به دولت ومسأله نفت
o قشقایی‌ها و قیام سی تیر

فصل سوم:
o کارکرد قشقایی‌ها در رابطه با نهضت در دوره دوم دولت مصدق (پس از قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱ تا پایان کودتا)
o قشقایی‌ها پس از سی تیر
o وقایع منجر به حادثه ۹ اسفند ۱۳۳۱ و نقش قشقایی‌ها
o تصمیم آمریکا و انگلیس برای انجام کودتا در ایران
o تلاش دولت برای بی اثر کردن کارکرد مخالفان از مجراهای قانونی
o حادثه ۲۶ فروردین۱۳۳۲ در شیراز (حمله به اداره اصل چهار ترومن)
o کودتای ۲۸ مرداد و جایگاه قشقایی‌ها در رابطه با آن
o قشقایی‌ها از نگاه رهبران کودتا
o طرح امینی – قشقایی

فصل چهارم:
o موضع قشقایی‌ها در برابر دولت کودتا و فرجام کار
o موضع گیری قشقایی‌ها پس از کودتای ۲۸ مرداد
o تلاش حزب توده برای اتحاد قشقایی‌ها و عملیات مشترک
o ادامه تلاش موازی حکومت و قشقایی‌ها
o پایان مقاومت قشقایی‌ها
o تحلیلی بر چرایی حمایت قشقایی‌ها از نهضت ملی
o نمونه اسناد و تصاویر
o فهرست منابع
o نمایه‌ها