فهرستواره کتابهای فارسی ؛ نه جلدی

فهرستواره کتابهای فارسی

نویسنده: احمد منزوى
ناشر: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 7200
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1382 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

یکی از طرحهایی که مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی از ابتدای کار، در زمرۀ برنامه‌های خود داشت، تدوین فهرستی تحقیقی دربرگیرندۀ کتابهای سراسر جهان اسلام، از آغاز دعوت اسلامی تا پایان قرن 13 ق، بود. اجرای این طرح سالها پیش شروع شد و هزاران برگه نیز فراهم آمد تا اینکه در زمستان 1369 خ، استاد احمد منزوی طرح کتاب‌نامه‌ای دربرگیرندۀ همۀ آثار مکتوب فارسی، شامل کتابها، رساله‌ها و نامه‌ها ـ از کهن‌ترین آثار تا پایان چاپ سنگ ـ را به این مرکز ارائه کردند که برحسب موضوع، و هر موضوعی به ترتیب الفبایی نام اثر تنظیم شود.

این کار را ایشان از 1361 ، در پاکستان در «مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان» آغاز کرده بودند، ولی به علت رنجوری و تنگی محیط تحقیق، امکان ادامۀ کار را در پاکستان و هند نداشتند؛ از این رو، چون می‌خواستند از امکانات مالی و فنی و علمی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی بهره گیرند، اجرای طرح خود را به این مرکز پیشنهاد کردند.این مرکز پس از بررسیهای لازم چون طرح ایشان را در راستای برنامۀ تدوین فهرست موردنظر خود دید، آن را به عنوان بخشی از کل طرح پذیرفت.

برگه‌هایی که در اسلام‌آباد پاکستان فراهم شده بود، به تهران منتقل گردید و در اختیار ایشان قرار گرفت تا به همراهی گروهی از پژوهشگران جوان این مرکز ـ که نام برخی از آنان در پیشگفتار استاد بر مجلد یکم و این مجلد فهرستواره آمده است ـ طرح خود را دنبال کنند....

این کتاب؛ شامل عناوین و موضوعات زیر می‌باشد: 

سفرنامه، جغرافیا، داستان، کلیات تاریخ، تاریخ جهان، تاریخ ایران، تاریخ شبه قاره، تاریخ پیامبران و امامان، زندگینامه سرایندگان، پیران و بزرگان، ریاضیات، دفترداری، ستاره شناسی و اختربینی، پزشکی، داروسازی، علوم طبیعی (جانورشناسی، گیاه شناسی، معدن شناسی)، کیمیا، فلسفه و اخلاق، عرفان، کلام و عقاید و نیز منظومه‌ها. 

از دیگر ویژگی‌های فهرست ما نحن فیه این است که در صورت معرفی شدن هر اثر در کتاب شناسی‌های پایه پیشین (از قبیل الذریعه، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان و فهرست نسخه‌های خطی فارسی) یا آثار پژوهشی و متون تاریخ ادبیات (چون تاریخ ادبیات در ایران اثر زنده یاد دکتر ذبیح الله صفا و فرهنگ سخنوران مرحوم دکتر خیامپور) نشانی آن در مرجع‌های مذکور به دست داده شده است. نیز به چاپ‌های مهم هر اثر با ارجاع به کتاب شناسی‌های آثار چاپی اشاره شده و در صورت لزوم، مقالات مهم درباره اثر نیز با اشاره به نشانی مقاله‌ها یا مشخصات آنها در فهرست مقالات فارسی اثر استاد ایرج افشار مورد معرفی قرار گرفته است. 

درباره عظمت اثر همین بس که بدانیم برگه‌های مورد استفاده در جلد حاضر به پیرامون سی هزار برگه رسیده است و آگاهان می‌دانند که تنظیم این شمار از برگه‌ها چه پشتکار و نیرویی را می‌طلبد. لازم به یادآوری است که شمار کل برگه‌های مورد استفاده در این طرح به بیش از هشتصد هزار مورد رسیده که از میان بیش از ۱۰۵۰ جلد فهرست ایرانی و خارجی استخراج شده است. 

اگر به دنبال نسخه خطی خاصی بوده یا اگر در موضوعی ویژه، در جستجوی اثری ارزشمند برای تصحیح بوده باشید، آنگاه درمی یابید که چگونه این بزرگمرد با کار سترگ خود به یاری پژوهشگران برخاسته است. چه بسیار نادرستی‌های فهرست‌ها که در این اثر تصحیح شده و چه نسخه‌های ناشناخته در فهرست‌ها توسط ایشان شناسایی شده است و استاد منزوی این یافته‌ها و تصحیحات را بدون بزرگ نمایی و یا حتی اشاره‌ای، تنها تصحیح و روشن کرده‌اند.

فهرست

جلد یکم، شامل بخشهای سفرنامه، جغرافیا، داستانها، تاریخ جهان. سال 1374 
جلد دوم، دربرگیرنده بخشهای تاریخ ایران، تاریخ شبه قاره هند. سال 1375 
جلد سوم، بخشهای تاریخ پیامبران و امامان، زندگینامۀ سرایندگان، زندگینامه پیران و بزرگان سال1376
جلد چهارم، دربرگیرندۀ بخشهای ریاضی، دفترداری، ستاره‌شناسی و اختربینی. سال 1378 
جلد پنجم، دربرگیرندۀ بخشهای دانشهای تجربی از طبیعی، پزشکی، داروسازی و کیمیا. 1379
(این جلدها، در سلسله انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی انتشار یافته است).
جلد ششم، دربرگیرندۀ بخش‌های دانشهای فلسفه ـ حکمت و فلسفۀ عملی، 1381خ ( از این مجلّد به بعد، به وسیلۀ کتابخانۀ مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی منتشر شد).
جلد هفتم و هشتم، دربرگیرندۀ بخش عرفان، 1382
جلد نهم، دربرگیرندۀ بخش کلام و عقاید، 1383