علی بن عباس اهوازی

علی بن عباس اهوازی

نویسنده: شهرام جلیلیان
ناشر: دانشگاه جندی شاپور
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 174
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1395 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو 

مروری بر کتاب

در نیمه اول قرن چهارم هجری قمری ، در حوالی جندی­شاپور در منطقه اهواز یا ارجان (بهبهان امروزی)  کودکی به دنیا آمد که تا قرن­ ها بر تارک علمی ایران و جهان ، هم چون ستاره­ ای می­ درخشید و اکنون نیز بر بلندای تاریخ علم این سرزمین - خصوصا در علم طب - خودنمائی می­ کند . حکیم « ابوالحسن  (علاءالدین ) علی بن عباس مجوسی اهوازی ارجانی »  که در غرب به « HOLLY ABBAS » مشهور است ، طبیبی والامقام و حکیمی فرزانه بوده که متاسفانه اطلاعات زیادی پیرامون وی در تاریخ ، ثبت نشده است .

برخی تذکره ­ها سال تولد وی را 318 و برخی دیگر 338 هجری قمری ذکر کرده ­اند ، ولی هیچ ­یک از این تواریخ ، به عنوان تاریخ قطعی ولادت وی قابل اثبات نیست ، اما مسلما ولادت وی در نیمه اول قرن چهارم هجری قمری رخ داده است . مورخان و تذکره ­نویسان مختلف بر سر تاریخ وفات وی به سال 384ه. ق (مطابق با 994 میلادی ) اتفاق نظر دارند . با این حال درباره محل وفات وی بین بغداد و شیراز نیز اختلاف نظر وجود دارد . وی ، معاصر عضدالدوله ، ابوشجاع فناخسروبن رکن الدین دیلمی ( متوفی372 ه.ق در 47 سالگی ) ، سلطان فرهنگ پرور و دانش گستر آل بویه بوده و اثر فاخر خویش منسوب به « الملکی » را به نام شاه مذکور نوشته است .

اگرچه تقریبا تمامی کتب تذکره ، در ادامه نام وی ، نسب"مجوسی" را ذکر کرده اند ، ولی اعتقاد بر آن است که خود وی و به احتمال بسیار ، پدرش مسلمان بوده اند ولی پدربزرگ وی مذهب زرتشتی داشته است . نکته قطعی دیگر آن است که وی شاگرد ابوماهر(ابوعمران) موسی بن یوسف بن سیار شیرازی (متوفی در 350ه.ق،961م) بوده و در این مسئله با دو طبیب جلیل القدر دیگر یعنی «ابوالحسن احمدبن محمد طبری» و «ابوعلی احمدبن عبدالرحمن بن مندویه اصفهانی» اشتراک دارد.

اهوازی ، به فروتنی و مهربانی نسبت به تهیدستان شهرت داشت . دانش او روانش را جلا بخشید و این کار ، او را در زمره برترین دانشمندان جهان قرار داد . زمان ظهور وی پس از « رازی » و پیش از «  ابن سینا »  بوده ( و حتی قبل از مرگ ، زمان ابن ­سینا را درک کرده ) و به بهترین وجهی ، استمرار حکمای قرون سوم تا پنجم را حفظ کرده است . مورخین و اطبای بزرگ پس از وی ، مقام علمی و اخلاقی وی را ستوده و او را از برترین حکمای تاریخ جهان شناخته و اثر گرانقدر وی را در زمره بهترین آثار طبی تا قرون حاضر دانسته اند .

 « قفطی »  وی را طبیبی فاضل و کامل می داند که کتابش تا سال ها تدریس می شده و اگرچه پس از نگارش کتاب « قانون » توسط « بوعلی سینا » کمی رنگ باخته ، ولی تا اوایل قرن هجدهم میلادی ، چندین بار به لاتین ترجمه شده و به چاپ رسیده است و نسخه هایی از آن در کتابخانه های مختلف اروپایی موجود می باشد . به نظر می رسد که وی طبیبی بالینی بوده و به همراه اطبای زیادی از جمله « ابوماهر موسی بن سیار » ،  « ابوالعلای شیرازی »  (طبیب ارتش عضدالدوله ) و « ابن عجیم » ،  سابقه فعالیت در بیمارستان عضدی شیراز را داشته است.

تنها کتاب به جا مانده از حکیم اهوازی کتاب « الملکی » یا « کُنّاش الملکی » یا همان « کامل الصناعه الطبیه » است  که به اعتراف همگان از والاترین و ارزشمندترین کتب طبی می باشد که در کنار نظرات وی در طب ، حاوی تجارب طبی او نیز می باشد و این مسئله ، اعتبار کتاب را صدچندان می کند . در مورد سال نگارش کتاب ،  اطلاعات دقیقی در دست نیست و حتی کاملا روشن نیست که « عضدالدوله دیلمی » پادشاه آل بویه در زمان نگارش کتاب در قید حیات بوده است یا نه ؟ آنچه در مورد این کتاب قابل اشاره و از اهمیت  والایی برخوردار است آنکه « الملکی » کتابی جامع است که در آن ، نه تنها عقاید پزشکان متقدم بیان شده ، بلکه به نقد آن سخنان نیز پرداخته شده و به جهت غنای محتوای آن یکی از معتبرترین و در دسترس ترین کتب طبی بوده است که اطبای قرون بعد هم به آن تمسک می جسته اند .

این کتاب ، شامل مطالب نظری  (علمی)  و عملی است که به ترتیبی نیکو جمع گردیده و ملازم طلبه علم بوده و حتی پس از ظهور کتاب « قانون » لااقل در بُعد عملی قابل استناد و از منابع معتبر بوده است . حتی بسیاری در مقایسه آن با « قانون »، « الملکی » را در قسم عملی ، بلیغ تر دانسته و « قانون » را در بعد علمی ، اثبت دانسته‏ اند .