طالب آباد ، نمونه جامعی از بررسی یک ده

طالب آباد

نویسنده: جواد صفی نژاد
ناشر : دانشگاه تهران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 532
اندازه کتاب: رحلی - سال انتشار: 1355 - دوره چاپ : 2 _ 1

کمیاب - کیفیت : در حد نو

مروری بر کتاب

مصور

نمونه جامعی از بررسی یک ده

تقسیمات کشوری ده طالب آباد جزودهستان غار (غار شرقی‌) ، شهرستان ری،استان مرکزی است که در جنوب تهران ، جنوب شرقی‌ شهرستان ری در شمال جلگه ورامین در ارتفاع ۹۷۵ از سطح دریا قرار گرفته است. دهاتی که در اطراف این منطقه واقع شده اند: قلعه نو در شمال ، شمس آباد در مشرق ، قمی آباد در مغرب ، جنوب آن ده قرجک واقع شده است.

راه عمومی طالب آباد جاده آسفالته ای است که در هفت کیلومتری جنوب تهران از محلی بنام سه راه ورامین در شمال شهر ری بسمت شرق منحرف میگردد.   جهت جلگه شمال غربی جنوب شرقی‌ است که حد شمالی آن در جنوب تهران پیچی‌ زده به جلگه غار غربی و شهریار متصل میگردد. ولی‌ جنوب آنرا سیاه کوه و مناطق کویری در بر میگیرد. سمت مشرق را کوه های سه پایه ۲۲۳۷) و قره آغاج (۲۶۲۱) فرا گرفته است که هر دو از شعب رشته کوه های البرز بشمار میروند و پایان گوشه جنوب شرقی‌ آنرا کوه سورک فرا گرفته است.  

در سمت مغرب ، این جلگه به کوه های "آراد" (۱۵۰۰ متر) و مره (۱۴۰۷ متر) منتهی‌ میگردد. درحقیقت این جلگه ناودیسی است بین دو طاقدیس کوه های سه پایه و قره آغاج ازطرفی‌ و کوه های  مره و آراد کوه از طرف دیگر که هر دو کوهستان دارای جهتی‌ موازی با جهت جلگه مورد نظر ما می باشد. طاقدیس شمالی که خود امتدادی از کوه های البرز است تقریبا حدود ۵۰ کیلومتر دیواره شمالی و شمال شرقی‌ جلگه را تشکیل میدهد و تنها دره جاجرود است که این دیواره را شکافته و بدو قسمت مجزا تقسیم می کند که قسمت غربی آن بنام کوه های سه پایه و قسمت شرقی‌ آن بنام کوه ای قره آغاج شهرت دارد. در قسمت جنوب غربی ابتدا کوه های آراد و سپس کوه مره با وسعت زیاد خود دیواره این قسمت را تشکیل داده‌اند و حد جنوبی این کوه ها را دریاچه نمک قم فرا می گیرد.

 تپه های تاریخی‌ فراوانی‌ در این منطقه وجود دارد که بزرگترین و مشهورترین آنها تپه میل است. این تپه در نزدیکی‌ چاله طرخان حدود ۳-۴ کیلومتری شمال غربی طالب آباد واقع شده است.  تپه میل از بناهای دوره ساسانی است که توسط موزه ایران باستان تعمیر شده و در محل نیز موزه کوچکی برای آن ترتیب داده شده است که بعضی‌ اشیا پیدا شده در محل را در آن نگهداری میکنند.  بزرگترین سند در مورد تاریخ ده طالب آباد " تپه طالب آباد " در کنار جاده آسفالته تهران ورامین است.  کهنه ترین آثار باستانی یافته شده در تپه طالب آباد متعلق به اواخر عهد ساسانی و اوایل اسلامی و جدیدترین آنها  به زمان سلجوقیان و قرن ششم تشخیص داده شد.

نخستین سندی که از ده طالب آباد در دست است حاکی‌ از این است که در سال ۱۲۹۷ قمری یعنی‌ در زمان سلطنت ناصر الدین شاه قاجار ، محمد خان نائینی سفر نامه ا‌ی  بنام "کتابچه خوار از بلوکات معتبره تهران" نگاشته است.  در همان زمان طایفه ای در حدود ۲۰۰-۳۰۰ خانوار از اطراف شیراز بدین ناحیه‌‌ مهاجرت میکنند و در گل تپه و شمس آباد و قلعه نو و طالب آباد ساکن میشوند، یکی‌ از بزرگان این مهاجرین که فرزند حاج نبی نامی‌ بوده قلعه شمس آباد کنونی را می سازد.

نخستین سند ملکی از طالب آباد مربوط بسال ۱۳۱۱ قمری است. در این زمان مالک ده‌‌‌ فخرلملوک از شاهزاده های قاجار بوده که پس از مرگش ده‌‌‌ چندین دست گشته و در نهایت به رئیس قاجار طایفه دولو فروخته میشود. در سال بعد او سهم خود را به برادرش میفروشد. به این ترتیب مشخص میشود که ده طالب آباد در آغاز متعلق به شاهزادگان قاجار بوده است. در سال ۱۳۲۶ قمری از طایفه شیرازی مهاجر که در ده طالب آباد ساکن شده بودند فرزند کربلای محمد اسماعیل طالب آبادی بنام احمد فلاح شیرازی بمقام کدخدایی می رسد و به نام کدخدا احمد مشهور میگردد. کدخدا احمد به فکر خرید قسمتی از سهام ده‌‌‌ افتاده که ابتدا بمرور سهم شاهزادگان قاجار را خریداری مینماید. کدخدا احمد از مقام کدخدایی به مقام مالکی‌ می رسد.  اندکی‌ پس از این تاریخ سهام حاج معتمد هم توسط ارباب احمد خریداری شده و ارباب احمد به مکه رفته و از آن پس به حاج ارباب احمد شهرت میی یابد. و مالکین کنونی ده‌‌‌ فرزندان همین شخص هستند که در این نواحی به حاج ارباب بزرگ شهرت دارد.

وسعت قلعه طالب آباد ابعادی با حدود ۱۶۰ × ۱۶۰ متر را دارد.  بنابراین ۲۵۶۰۰ متر مربع زمین زیر قلعه طالب آباد قرار داشته و تاکنون هم هیچ گونه تغییری نیافته است  گندم ، جو ، صیفی ، پنبه ، چغندر ، پیاز ، یونجه ، حبوبات  و انواع سبزی کشت نباتات و  گوسفند ، بز ، گاو ، الاغ ، اسب ، مرغ و خروس دامپروری این منطقه است.

 اصلاحات ارزی در ده طالب آباد : به هر یک از دهقانان ۴ هکتار زمین و سه ساعت آب از قنات شور و سه ساعت آب از قنات شیرین سهم رسید و اجاره‌ سالیانه زمین و آب هر دهقان ۳ خروار گندم و ۴۰۰ تومن پول در مدت ۳۰ سال به توافق رسید.  بزرگترین مساله برای دهات این نواحی موضوع آبیاری است که همیشه فکر دهقانان را بخود مشغول می کند. واحد آب در این نواحی "سنگ" است. و آن مقدار آب روانی‌ است برابر ۶۲۵ سانتیمتر مربع در سطح بدون شیب جوی که در اصطلاح علمی‌ برابر با ۱۲ لیتر در ثانیه محاسبه میگردد.

خرید و فروش آب در این منطقه ساعتی‌ است و ممکن است خرید موقّتی یا سالیانه باشد.  سالیانه به این مفهوم که خریدار در مدت یکسال زراعی در گردش بین شش تا دوازده روز که آنرا "خوره" می نامند، در هر حوزه حق گرفتن یک‌ ساعت آب را دارا است. در این نواحی علاوه بر ساعت و خوره واحد دیگری برای آب دارند و آنرا "طاق" می نامند. یک طاق آب عبارت است از یک شبانه روز یا ۲۴ ساعت آب که نیمی از آن شب و نیمی از آن روز محسوب میگردد.  معمولاً دهقانان آب را در محلی تحویل گرفته و در محل دیگر تحویل میدهند. ده طالب آباد دارای دو رشته قنات است.که مجموعأ دارای ۱۲ سنگ می باشد.