سفرنامه لرستان و خوزستان

سفرنامه لرستان و خوزستان

نویسنده: حسنعلی خان افشار
مصحح: حمیدرضا دالوند
ناشر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 273
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1382 - دوره چاپ: 1

کیفیت : نو ؛ لبه جلد پشتی رد تاخوردگی دارد

مروری بر کتاب

مصور

اراک، بروجرد، خرم آباد، دزفول و شوشتر، رویدادهای شاه مرد، 1264 ه.ق

حسنعلی خان افشار، در روز دوشنبه ۱۲ ذیحجة الحرام ۱۲۶۵ قمری (۱۲ ابان ۱۲۲۷ شمسی) از تهران به طرف حضرت شاه عبدالعظیم حسنی حرکت کرد و سفر خود را به لرستان و خوزستان آغاز نمود که پس از حدود چهار ماه و ده روز، عصر روز دوشنبه ۲۶ ربیع الثانی ۱۲۶۶ قمری (۲۰ اسفند ۱۲۲۷ ش) وارد تهران ، و پایان سفرش را اعلام نمود. او در این سفر، گزارش نسبتا سبوطی را به حضور ناصرالدین شاه قاجار تقدیم کرد.

از آنجا كه متن گزارش حسنعلى خان افشار به طور فشرده، و خلاصه تدوين يافته است و دربردارنده داده‌هاى بسيارى از اوضاع اقتصادى، اجتماعى، شمار خانوار و جمعيّت روستاها و شهرهاى سر راه (اشاره به اوضاع امنيتى راه‌ها و منطقه‌ها، توجه به طبقات اجتماعى و...) و توجه به آثار باستانى، اشاره به شاعران و بزرگانى كه تنها از راه اين گزارش با آنها آشنا مى‌شويم. لذا مصحّح و پژوهش‌گر براى اينكه خواننده اطلاعات بيشترى در زمينه رويدادها، اشخاص، افراد و اماكن و...بدست آورد.

بيشتر در فضايى كه گزارش در مسير مسافرتش جريان داشته، كمتر اشاره نموده و يا به صورت اشاره به تندى از آنها گذشته است.اين يادداشت‌ها را در دو قسمت، يادداشت‌هاى روزنامچه و يادداشت‌هاى گزارش شهرها، بعد از متن گزارش قرار داده است و با شماره‌هايى كه در متن گزارش بين() قرار داده، خواننده رابه اين يادداشت‌ها ارجاع مى‌دهد كه اين كار از ويژگى‌ها و مزاياى مختصر به فرد اين كتاب به شمار مى‌رود و اطلاعات كامل و سودمندى از تاريخ و وضعيّت اين سرزمين‌ها به خواننده ارائه مى‌دهد.

در مورد هدف اصلی از این سفر باید گفت: حسنعلی خان افشار که از پیشخدمت‌های خاصه دربار ناصری است، به پاس کوشش‌های اردشیر میرزا و سهام الدوله دربار گردانی خلعت حکمرانان فوق و نیز فرمان پیوستن حکومت گلپایگان ، به قلمرو حاکم بروجرد مامور می‌شود. حسنعلی خان مسیر تهران، خرم آباد را از طریق قم ، شهرنو (اراک) و بروجرد با همراهی چاپارهای دولتی پیمود و پس از توقف کوتاه در لرستان وارد؟ شاهزاده رهسپار دزفول می‌شود. وی بعد ازاقامتی کوتاه در شهر دزفول و توصیف آن به خرم آباد رهسپار می‌شود و پس از طریق بروجرد به شهر نو، نهایتا به تهران باز می‌گردد.

متن گزارش، دست نویس مؤلف که با دو عنوان روزنامچه و گزارش شهرها در کتاب آمده است، می‌توان در یک نگاه کلی، مطالب آن را به سه دسته تقسیم نمود. اول آن دسته مطالبی است که حسنعلی خان افشار در خصوص عوامل و پدیده‌های جغرافیایی (مانند آب و هوا ناهمواری‌ها، پوشش گیاهی و...) ارائه داده است؛ از جمله در صفحه ۷۳: در سر راه در این هشت فرسخ، سه چهار پارچه ده کوچک مخروبه بود، هواش گرمسیر است، شکار ندارد. دوم، موضوعات تاریخی و جغرافیایی تاریخی منطقه است.

از جمله در صفحه ۱۴۵ شهر دزفول که دزفول نامیده‌اند. اول در ایام سلف در عهد اردشیر بابکان یک قلعه کوچک ساخته بودند و اسمش را با زبان خودشان دزپل گذاشته بودند؛ به معنی دز قلعه است، چون که قلعه آن طرف رودخانه و چسبان بر پل رودخانه است. دسته آخر روایاتی است که وی در خصوص وضعیت سیاسی- اجتماعی مردم ارائه داده است. در صفحه ۱۴۸ آورده: قربانت شوم در همه چیز مثل اهالی سایر ولایات اوضاع ندارند و بسیار کم فهم هستند و بسیار بی چیزند. خصوص در ایام فترت و یک سال هم پیش از آن فیلی و بختیاری، اعراب ، ضرر زیاد به ایشان زده و چاپیده‌اند. با وجود این بی چیزی شرورند.

علاوه بر این مطالب کلی و توصیف جغرافیایی منطقه، توجه حسنعلی خان افشاریه موضوعاتی؛ همچون وضعیت شهرها و تغییر و تحول آنها، رودخانه‌ها و نقش اقتصادی- تاریخی شان، حاوه‌ها، آداب و رسوم ارزشمند در خصوص جغرافیایی تاریخی این منطقه نشان داده است.