روزنامه میرزا محمد کلانتر فارس

روزنامه میرزا محمد کلانتر فارس

نویسنده: میرزامحمد کلانتر فارس
به کوشش: عباس اقبال آشتیانی
ناشر: سنائی - طهوری
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 127
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1362 - دوره چاپ : 1

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

«روزنامه‌ میرزا محمد کلانتر فارس» بدون تردید جایگاه ارزشمند آن در بررسی تاریخ‌ قسمت‌های جنوبی ایران در قرن دوازدهم هجری بر اهل تاریخ پوشیده نیست.میرزا محمد پسر میرزا ابو القاسم در 1132 هـ.ق/1720 م.در خاندان سادات شریفی حسنی متولد شد. این‌ خانواده به علت انتساب به سید شریف حسنی شیرازی‌ که در 915 هـ.ق/1510 م.به مقام صدرات دربار شاه‌ اسمعیل اول رسید،به این نام معروف شدند تا از طایفه‌ دیگری از سادات مذکور که آنها نیز در شیراز اقامت‌ داشته و سادات حسینی خوانده می‌شدند،متمایز گردند.

میرزا محمد بعد از فوت پدرش در 1142 هـ.ق/1730 م. تحت سرپرستی میرزا محمد حسین شریفی خال بزرگش‌ قرار گرفت.او در آن هنگام تولیت بقعه شاهچراغ را که‌ وظیفه دیرینه و موروثی این خاندان از اوایل قرن دهم‌ هجری بود،بر عهده داشت و به زودی خواهرزاده‌اش را در سلک نویسندگان دفتر و مستوفیان درآورد.با خالصه شدن تمام تیولات و موقوفات توسط نادر در 1149 هـ.ق/1737 م.خالش که از بابت املاک میمند که‌ موقوفه بقعه شاهچراغ بود،خسارت زیادی دیده بود، برای جلوگیری از تقلب عمال و ضابطان،او را متصدی‌ امور دفتر املاک مزبور نمود.

بعد از مدتی نادر که از عدم‌ پرداخت به موقع مالیات فارس ناراضی بود،تعدادی از ضابطان و کلانتران فارس را به قتل رساند و میرزا محمد حسین را به سمت کلانتری فارس منصوب نموده، صاحب اختیار فار س کرد.مشار الیه تا روزگار استیلای‌ علی مردان خان بختیاری بر فارس در 1165 هـ.ق/ 1752 م.در سمت خود باقی ماند.

در این سال میرزا حسین و خواهرزاده‌اش که معاونت او را بر عهده داشت و مدافع کریم خان بودند،از کار برکنار شدند.با تصرف‌ شیراز در 1170 هـ.ق/1757 م.میرزا محمد به جای‌ خالش که دو روز پیش از تصرف شهر درگذشته بود و به‌ پاس حمایت از خان زند به کلانتری فارس منصوب‌ گردید.او تا پایان زمامداری وکیل در آسودگی زیست و به خرید املاک و جمع‌آوری ثروت پرداخت که سیاهه آن‌ در کتابش درج شده است.

بعد از مرگ وکیل در 1193 هـ.ق/1779 م.او گفتار منازعات مدعیان جانشینی‌ گردید تا سرانجام در 1196 هـ.ق/1782 م.با تصرف‌ شیراز از سوی علی مراد خان زند،ایالت فارسی بر عهده او نهاده شد.با فوت علی مراد خان در 1199 هـ.ق/1785 م. در مورچه خورت،میرزا محمد به اصفهان آمد و با تسلط آقا محمد خان قاجار بر این شهر،بر خلاف میل خود با مشار الیه عازم تهران گردید و در همین شهر خاطرات‌ خود را تحریر نمود.او مدتی بعد از اتمام کتاب در 1200 هـ.ق/1786 م.به اصفهان آمد و در سن 68 سالگی در این شهر درگذشت...

در ارزیابی«روزنامه میرزا محمد»دو دسته موضوع‌ که ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند،شایسته توجه‌ می‌باشند ، نخست وقایع و رویدادهای سیاسی فارس و دوم سازمان حکومتی و دیوانسالاری این منطقه.در باب‌ اهمیت این کتاب در تشریح رویدادهای سیاسی فارس‌ باید خاطر نشان نمود که اگرچه مطالب آن بسیار قابل‌ توجه و مهم می‌باشد اما از آنجا که کتاب دربردارنده‌ خاطرات مشار الیه است و مؤلف برای شکوه و شکایت از روزگار بیشتر به وقایعی که در ارتباط با خودش بوده، پرداخته است،ارزیابی وقایع و شخصیت‌ها پیوند نزدیکی با امور و احوال شخصی مؤلف دارد.مانند درگیری وی با میرزا ابو الحسن خان شیرازی و اسمعیل خان‌ قشقایی که آنها را باد ناسزا و توهین می‌گیرد...