روزنامه خاطرات شرف الدوله

روزنامه خاطرات شرف الدوله

نویسنده: ابراهیم کلانتری باغمیشه
به کوشش : یحیی ذکاء
ناشر: فکر روز - کلبه
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 654
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1377 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : نو ؛ بدون روکش

مروری بر کتاب 

مصور

شرف الدوله ؛ نماینده دوره اول مجلس شورای ملی از تبریز

در این مجموعه، خاطرات میرزا ابراهیم خان باغمیشه‌ای مشهور به کلانتر گرد آمده است .وی که پس از انقلاب مشروطه از سوی مردم تبریز به نمایندگی دوره اول در مجلس شورای ملی انتخاب شده بود از روز حرکت از تبریز به تهران ( 23ذیقعده 1324 ه‌.ق)، وقایع و پیشامدهای روزانه خود را تا 26ربیع‌الثانی 1327، بر روی اوراقی یادداشت کرده و به صورت کتاب به یادگار نهاده که اینک متن تصحیح شده آن، زیور طبع یافته است .کتاب با شرح حال نامبرده به قلم مصحح آغاز می‌شود و با ذکر خاطرات، به ترتیب روزانه، ادامه می‌یابد و با 191عکس از رجال سیاسی و صحنه‌هایی از انقلاب مشروطه، همچنین نمایه اشخاص، مکان‌ها و شهرها به پایان می‌رسد.

میرزا ابراهیم خان باغمیشه‌ای ملقب به شرف‌الدوله و مشهور به کلانتر، یکی از رجال سرشناس و معروف آذربایگان و همچنین نمایندهٔ مردم تبریز در مجلس شورای ملی در دورهٔ اول بوده‌است.  وی به اقتضای معتقدات آباء و اجدادی خودش مردی صوفی‌منش، خلیق، پای‌بند به اصول و صریح‌الهجه و مبادی آداب بود، همچنین او مردی دانش‌دوست و علم‌پرور و نسبت به طبقهٔ فضلا و دانشمندان عصر خویش علاقه و ارج خاص قایل بود.

او از کج‌فهمی و اعمال نادرست برخی از هم‌وطنان خود که شئون مملکتی را مخدوش و باعث سرشکستگی و بدنامی ایران و ایرانی در انظار دیگران می‌شدند، سخت در رنج بود.در سال ۱۳۲۱ ه. ق. سفری به روسیه جهت دیدار فرزندان و سیاحت و گردش داشت و به شهرهای قفقاز و تفلیس و مسکو رفت. محمدولی خان تنکابنی در سال ۱۳۲۲ ه. ق. به حکومت اردبیل، مشکین، خلخال و طالش منصوب شد. و به علت مناسبات دوستانه با شرف الدوله، او را با خود به اردبیل برد و به نیابت حکومت اردبیل منصوب کرد. شرف الدوله در اردبیل دست به کارهایی در زمینهٔ نظم و ترتیب و آبادی شهر زد. محمد ولی خان تنکابنی در سال ۱۳۲۳ ه. ق. در پی بروز بیماری وبا در سراسر منطقه بدون اجازهٔ ولیعهد به تهران بازگشت و شرف الدوله نیز به اجبار تبریز بازگشت.

در بازگشت به تبریز و آغاز حرکت مشروطه‌خواهی او فعالیت‌هایی پنهانی علیه محمد علی میرزا ولیعهد و حاج میرزا حسن مجتهد و حاجی میرزا عبدالکریم امام جمعه را آغاز نمود.با صدور فرمان مشروطیت انتخاب نمایندگان آغاز شد. میرزا ابراهیم خان شرف الدوله با ۳۷ رای از سوی اعیان تبریز نماینده شد و در ۲۳ ذیقعده ۱۳۲۴ ه. ق. به همراه شش نماینده دیگر تبریز، از راه باکو و تفلیس عازم تهران شدند.نمایندگان تبریزدر ۲۴ ذیحجه ۱۳۲۴ ه. ق. به تهران وارد شدند و مورد استقبال فراوان قرار گرفتند.

از همان آغاز ورود نمایندگان آذربایجان درگیری بر سر مشروطه آغاز شد و نمایندگان آذربایجان خواهان پذیرش اصل مشروطیت از سوی محمدعلی‌شاه بودند و در این مورد فخر السلطنه را به عنوان واسطه برگزیدند ولی محمد علی‌شاه از پذیرش هفت تقاضای نمایندگان امتناع ورزید و همه پیشنهادها را نپذیرفت به غیر از ۱۲ اصل مهم که به رسمیت شناختن مشروطه و استقرار انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود.

شرف الدوله در بسیاری از موارد با و کلای تندروی آذربایجان مانند مستشار الدوله، حاجی میرزا ابراهیم آقا تبریزی و تقی زاده دارای اختلاف نظر بود. رابطه نزدیک شرف الدوله با سعدالدوله عضو هیئت مدیره جامع‌آدمیت (جمعیت شبه فراماسونی)، منجر به عضویت او در این انجمن فراماسونری شد.

در مسئله شورش پسر رحیم خان چلبیانلو و زنجیر برداشتن از رحیم خان در تهران، شرف الدوله به دیگر وکلای آذربایجان پیوست و در مقابل تصمیم مجلس مبنی بر آزاد کردن رحیم خان، متفقاً مجلس را تحریک کرد. شرف الدوله که در روز ترور امین السلطان ترتیب ملاقاتی بین دو مخالف جدی او، سعدالدوله و تقی زاده داده بود با شنیدن خبر ترور او اظهار تاسف کرد. در رمضان ۱۳۲۵ ه. ق. او تلاش زیادی برای جلب نظر احتشام‌السلطنه و نمایندگان مجلس در مورد صدارت سعدالدوله نمود.

نمایندگان آذربایجان و دیگر نمایندگان آذری مجلس، انجمنی به نام آذربایجان تشکیل دادند که میرزا ابراهیم خان نیز در آن چند جلسه شرکت نمود. او در شوال ۱۳۲۵ ه. ق. به عضویت در کمیسیون جنگ و کمیسیون مالیه انتخاب شد.

میرزا ابراهیم خان شرف الدوله تا ۲۲ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ ه. ق. در جلسات مجلس حضور یافت و پس از به توپ بسته شدن مجلس، از منزل خود متواری شد و در ۲۴ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ ه. ق. به منزل میرزا جواد خان سعدالدوله پناه برد، البته منزل او در تبریز توسط قوای رحیم خان غارت و ویران شد.

پس از تصرف تهران توسط قوای مجاهدین، محمدولی خان سپهدار اعظم به شرف الدوله پیشنهاد حکومت قزوین را داد و در جمادی‌الاول،۱۳۲۷ ه. ق. شرف‌الدوله به حکومت قزوین منصوب شد ولی بیش از چند ماهی در این سمت باقی نماند و به تهران بازگشت. میرزا ابراهیم خان در ۱۳۲۸ ق. به تبریز بازگشت و در سال ۱۳۳۰ ه. ق. که صمدخان شجاع الدوله به تبریز حمله برد و آن را تصرف نمود و در نهم محرم ۱۳۳۰ ه. ق. شرف الدوله توسط ماموران شجاع الدوله دستگیر و به باسمنج فرستاده شد. وی پس از مدتی کوتاه آزاد شد.

شرف الدوله پس از آزادی ایران را ترک کرد و برای ملاقات فرزندان خود راهی روسیه شد؛ با آرام شدن اوضاع و خروج نیروهای روس، به تبریز بازگشت و همچنان با حمایت دکتر مصدق سمت کلانتری تبریز را بر عهده داشت. در سال‌های پایان عمر به علت پیری و فرسودگی، در کارهای شهر و ارزاق و کلانتری جندان دخالتی نداشت و در باغمیشه عزلت گزیده و به کارهای شخصی خود رسیدگی می‌نمود.

وی در در سال ۱۳۳۴ ه. ق. مدرسه‌ای با نام شرف یا شرفیه در محله باغمیشه تاسیس نمود که امروزه دبستان خیام نامیده می‌شود. همچنین در سال ۱۳۴۶ ه. ق. با شراکت پسرش مهندس کلانتری یک کارخانه قالی بافی برای کمک به کودکان و جوانان بیکار در باغمیشه تاسیس کرد.