دیوان میلی مشهدی

نویسنده: میرزاقلی میلی هروی
مصحح : محمد قهرمان
ناشر : امیر کبیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 300
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1383 - دوره چاپ : 1

کمیاب - کیفیت :  نو ؛ مهر دارد

مروری بر کتاب

از گویندگان مکتب وقوع

"میلی" در دوران شکفتگی و اعتلای مکتب وقوع می‌زیسته است. استاد فقید احمد گلچین معانی، در مقدمۀ کتاب "مکتب وقوع در شعر فارسی" می‌نویسد:
«در ربع قرن اول قرن دهم هجری مکتب تازه‌ای در شعر فارسی به وجود آمد که غزل را از صورت خشک و بی‌روح قرن نهم بیرون آورد و حیاتی تازه بخشید و در نیمۀ دوم همان قرن به اوج کمال رسید و تا ربع اول قرن یازدهم ادامه داشت. این مکتب تازه را که برزخی است میان شعر دورۀ تیموری و سبک معروف به هندی، «زبان وقوع» می‌گفتند و غرض از آن بیان‌کردن حالات عشقی و عاشقی از روی واقع بود و به نظم‌آوردن آنچه در میان طالب و مطلوب به وقوع می‌پیوندد؛ یعنی شعر سادۀ بی‌پیرایه و خالی از هرگونه صنایع لفظی و اغراقات شاعرانه».

باید گفت "میلی" از گویندگان خوب وقوعی به شمار می‌آید. مؤلف منتخب التواریخ دربارۀ او نوشته است: اگر تا این زمان (سال 1004) زنده می‌ماند، اکثری ازین خامکاران را در دل از سودای شعر سرد می‌شد. مؤلف خلاصةالاشعار نیز غزل او را بر ثنایی و ولی و اغلب شعرای عراق برتری داده است.

نام شاعر، میرزا قلی و تخلص او میلی بوده است. از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست؛ ولی می‌دانیم که در جوانی به سال 983 یا 984 چشم از جهان پوشیده است. این سخنور را گاه به هرات هم منسوب داشته‌اند که در دورۀ صفویان مرکز خراسان و محل تجمع فضلا، شعرا و هنرمندان بوده است؛ ولی بیشتر تذکره‌های معتبر عصری، وی را مشهدی‌الاصل نوشته‌اند. برخی نیز تنها به ذکر این نکته که از طایفۀ تکلّو یا ترک بوده است، بسنده کرده یا نام زادگاهش را فروگذاشته‌اند.

در کتاب خیر البیان آمده است:
میرزا قلی میلی در اصل از طبقۀ قزلباش است و در مشهد مقدسه نشو و نما یافته و مربی وی شاهزادۀ رفیع مقدار سلطان ابراهیم میرزاست و همواره در مشهد مقدسه با مولانا ولی و خواجه حسین ثنایی و برخی از شعرای بلاغت آثار هم‌صحبت می‌بوده و اشعار در میان می‌آورده‌اند و مناظرات و معاشقات واقع می‌شده و در روش قصیده، ارواح سیف الدین و ظهیر را مسرور و از شور غزل، روان خسرو و حسن را بر داغ دل مرهم ناسور و باقی واردات طبع سلیمش زیب دواوین اعجاز آیین متقدمین و متأخرین است و الحق در روش وقوع بسیار خوش اداست و هیچ بیتش بی‌کرشمۀ نازکی نیست.

در زمانی که شاهزادۀ عالی مقدار از مشهد مقدسه به اردوی معلّی عزیمت نمود، میلی از مشهد به قندهار رفته و ایامی به خدمت شاهزادۀ جهانیان سلطان حسین میرزا بوده و از آنجا به هندوستان شتافته و چندان امانی نیافته به جوار رحمت ایزدی پیوست و اشعار دل‌فریبش را مولانا قاسمی [خوافی] که با وی دم از مصادقت می‌زد، جمع نموده و قریب به دوهزار بیت شد.

مکتب وقوع نوعی شعر رئالیستی است که شاعر به جای خیال پردازی و مضمون آفرینی به واقعه ای توجه کرده و با هنر خود و تسلط بر واژگان لباسی از شعر بر ن آن واقعه می پوشاند. میلی مشهدی یکی از برجسته ترین شاعران مکتب وقوع است که دیوان وی به همت و تصحیح محمد قهرمان تدوین یافته و به چاپ سپرده شده است. دیوان میلی مشهدی همت غزل ها، رباعیات، قصاید، ترکیب بند، ترجیع بند و تعلیقات می باشد. اشعار میلی مشهدی در قالب سبک هندی که در زمان خود به «طرز نو اشتهار داشته سروده شده است.

نمونه‌ای از اشعار میلی که در این کتاب آمده، این شعر است:

دلا بی‌طاقتی کم کن چو شیدا کرده‌ای خود را                         که امروز است یا فردا که رسوا کرده‌ای خود را
ز انکار محبت خویش را بازی مده چندین                                که بازی‌بازی ای دل، گرم سودا کرده‌ای خود را
برای شکوۀ من رفته‌ای ای غیر، سوی او                                به این تقریب، باری پیش او جا کرده‌ای خود را
کنی هر دم شتاب نامه بردن پیش او، قاصد                                بدان ماند که رفته‌رفته شیدا کرده‌ای خود را
دلا پایت نمی‌آید ز شادی بر زمین، گویا                                         چو میلی صید فتراک تمنا کرده‌ای خود را

فهرست 

مقدمه
غزل‌ها
رباعی‌ها
متفرقات؛ قصاید
ترکیب‌بند ـ ترجیع‌بند
تعلیقات
اهم لغات
کنایات
ترکیبات و تعبیرات
فهرست الفبایی غزل‌ها
فهرست الفبایی رباعی‌ها
فهرست الفبایی قصاید
فهرست عام اعلام
مآخذ و مراجع.