دفتر روشنایی

نویسنده: محمدرضا شفیعی کدکنی
ناشر: سخن
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 402
اندازه کتاب: رقعی سلفون - سال انتشار: 1388 - دوره چاپ: 5

مروری بر کتاب

از میراث عرفانی بایزید بسطامی

«دفتر روشنایی» که از مجموعه میراث عرفانی استاد شفیعی کدکنی است به سرگذشت و احوال بایزید بسطامی، عارف نامی قرن سوم هجری می‌پردازد. اصل این اثر با نام «کتاب‌النور» نوشته محمدبن علی سهلگی، از علمای بزرگ قرن پنجم هجری است که شفیعی کدکنی آن را ترجمه کرده و مقدمه‌ جامعی در معرفی نویسنده و فصلی هم در معرفی اصطلاحات عرفانی و سرگذشت بایزید بسطامی بر آن افزوده است. 

ابویزید طیفور بن عیسی بن آدم بن سروشان بسطامی که ما آن را به اختصار بایزید بسطامی می‌خوانیم  ، از بزرگترین عارفان و صوفیان اهل تصوف قرن سوم هجری بود ، و پایه گذار مکتب اشراق و همچنین فلسفه وحدت وجود برای اولین بار توسط ایشان مطرح شد ، عده ای او را بزرگ ترین فیلسوف و عارف قرن سوم می‌دانند و به او لقب سلطان العارفین داده اند . به جرات می‌توان گفتد اندیشه ها و نظریات او بعدها راه گشای بسیاری از عارفان بزرگ از قبیل منصور حلاج ،ابوسعید ابوالخیر ، ابولحسن خرقانی و خیلی دیگر از عارفان بعد خود شد.

...از بعضی خویشاوندان بایزید شنیدم که گفت از پیشینیان خویش شنیدیم که گفتند مادرش او را در محلّه‌ای به نام محله موبدان بزاد، و موبدان نیاکان او بودند. سپس به محله وافدان بازگشتند و وافد نامِ آن اعرابیی بود که ساکن آن محله بود و آن محلّه بدو منسوب است. و همان است که امروز به نام محله بویزیدان خوانده می‌شود.

در آن محلّه مسجدِ کوچکی بود که بایزید بدان رفت و آمد می‌کرد و به مسجد ابی‌الحسنان که در جوارِ او بود نمی‌رفت. گویند، و خدای داناتر است، که ازاین روی بود که چون می‌خواست بدان مسجد درآید راهش بر تازیانی بود که در پیرامون آن مسجد می‌نشستند و به احترام او بر پای می‌خاستند و این کار بر او سنگین می‌آمد. یک شب از خاطرش چنان گذشت که ای کاش آن مسجد که در آن نماز می‌گزارد فراخ‌تر از این بود و خدای در دلِ وافِد چنان افکند که انبارِ کاهی که در جوار مسجد داشت ضمیمه آن مسجد کند....

«عرفان» چیزی نیست مگر «نگاه هنری و جمال شناسانه نسبت به الاهیات و دین».ازین چشم انداز، هیچ دین و مذهبی وجود ندارد که در آن نوعی «عرفان» وجود نداشته باشد.حتی اگر کسانی باشند که، به هر دلیلی، یک دین و مذهب جدید را «اختراع» کنند و عده ای هم، به طور مفروض، بدان مذهب و دین «ایمان» بیاورند، پس از مدتی خود به خود به دو گروه تقسیم می شوند:

1- آنها که این دین و مذهب را با نگاهی جمال شناسانه و هنری (یا به قول قدما: ذوقی) می نگرند. اینان عارفان آن دین و مذهب خواهند بود.
2- آنها که چنین نگاه هنری و جمال شناسانه ای نسبت به آن دین ندارند. چنین کسانی بیرون از دایره عرفان آن دین و مذهب قرار خواهند داشت.

فهرست

• عرفان، نگاه هنری به الاهیات
• شطح در عرفان و شطح های بایزید
• مسأله «معنی» در این گزاره ها
• عبور به سوی ناممکن از روی پل زبان
• زبان بایزید و زبان این گزاره ها
• و...