دانشنامه شعر

دانشنامه شعر

نویسنده: سیدحسن امین
ناشر: دایره المعارف ایران شناسی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 536
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1387 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

دانشنامه ی شعر به عنوان یک کتاب یا مرجع، نخست به شناسایی و بررسی چیستی شعر و شاعری - به عنوان یکی از هنرهای هفت گانه - می پردازد.سپس متافیزیک شعر و شعور مشترکات شناخت شاعرانه با شناخت عارفانه را در سلسله ی طولی و عرضی انواع شناخت بشری، بررسی می کند.آن گاه کارکرد شعر در جامعه، جامعه شناسی شعر، ادوار شعر فارسی، طبقات شاعران و آن گاه قالب ها، انواع و سبک ها و اصطلاحات شعر فارسی را به اجمال بررسی می کند.

يكي از بخش‌هاي خواندني اين دانشنامه، بخش سال‌شمار شعر جهان و ايران در 26 صفحه و چهار بخش «پيش از ميلاد»، «ميلادي»، «هجري قمري» و «هجري شمسي»‌ است كه در نظر كلي از سال 3200 پيش از ميلاد يعني سرايش گيلگمش آغاز و با وفات يدالله بهزاد كرمانشاهي در 1386 شمسي خاتمه مي‌يابد. نكته‌ي قابل توجه و تأسف‌انگيز در اين سال‌شمار اين است كه در نيم قرن اخير بخش هجري شمسي بيش‌تر با وفات شاعران و نام‌آ‌وران روبه‌رو هستيم تا ميلاد چهره‌هاي جديد و آينده‌دار كه علاقه‌مندان به ادبيات را به تأمل وامي‌دارد.

بحثي كلي در باب سياست در شعر:
حسن ختام كلام را به نمودن فهرست بخش سياست در شعر اختصاص مي‌دهيم.
نويسنده‌ در اين بخش ابتدا در بياني كه از ديدگاه زماني پلكاني مي‌نمايد، به اثبات تاثير سياست در شعر مي‌پردازد. اين مبحث از مدح و هجاي طاهريان و صفاريان آغاز شده (همان، ص 305) به عصر صفوي و زنديه مي‌رسد. (همان، ص 309) در اين ميان از عقايد منتقداني چون نظامي عروضي در باب سياست در شعر نيز سخن مي‌گويد. (همان، ص 306) و نمونه‌هايي كافي مي‌آورد. اما از آن‌جا كه مبحث كلي دانشنامه به‌ويژه در جلدهاي آتي، ادب معاصر فارسي مي‌باشد، نمونه‌هاي بيش‌تر را به شعر قاجاريه و مشروطه تاكنون اختصاص مي‌دهد كه سرفصل آنها به اختصار ذكر مي‌شود.

شكست ايران از روسيه و قرارداد تركمانچاي از قائم‌مقام (همان، ص 319)، جنگ ايران و روس از فتحعلي‌خان صبا (همان، ص 320) و مجمر اصفهاني (همان، ص 321)، جنبش تنباكو از طرب اصفهاني (همان، ص 322) قتل ناصرالدين‌شاه از اديب الممالك (همان، ص 323)، تاثير مشروطيت بر ادبيات (همان، ص 323)، دوره استبداد صغير و فتح تهران از عارف (همان، ص 325)، به توپ بستن آستان قدس از بدايع‌نگار و سالك سبزواري (همان، ص 325)، معاهده‌ي روس و انگليس براي نفوذ در ايران با اديب نيشابوري و ميرزاده‌ي عشقي (همان، ص 366)، سروده‌هاي وطني از اديب‌الممالك و شيخ‌الرييس افسر (همان، ص 326)، اشعار بلشويكي از عارف، فرخي، حبيب يغمايي (همان، ص 327)، مدح سيد ضيا و رضاخان از عارف، ايرج و بهار (همان، ص 327)، قيام محمدتقي‌خان از امين‌الشريعه‌ي سبزواري (همان، ص 328)، جمهوري‌خواهي رضاشاه از بهار، تقي رفعت و عشقي (همان، ص 328)، كشتار مسجد گوهرشاد از فردوس فراهاني (همان، ص 328)، اشغال ايران توسط متفقين از محمد قاضي (همان، ص 329)، شعر كارگري از لاهوتي (همان، ص 330)، شعر كمونيستي از هوشنگ ايراني (همان، ص 231)، غائله‌ي آذربايجان از شهريار، دكتر رياحي و بسيج خلخالي (همان، ص 331)، نهضت مصدق با آثاري از توللي (همان، ص 332)، ترور منصور و تيمور بختيار از كاظم پزشكي (همان، ص 323 و 336)، تاج‌گذاري محمدرضاشاه از رياضي يزدي (همان، ص 335)، جدايي بحرين از ايران از فريدون ضرغامي (همان، ص 325)، بازگشت آيت‌‌الله خميني و مدح او از قيصر امين‌پور (همان، ص 338)، اخوان (همان، ص 340)، مهرداد اوستا (همان، ص 342)، كسرايي (همان، ص 345)، منصور اوجي (همان، ص 346)، مدح هاشمي رفسنجاني از شهريار (همان، ص 338)، جمعه‌ي سياه از مشيري (همان، ص 341)، انقلاب از سايه (همان، ص 341)، مدح شهدا از اديب برومند (همان، ص 345)، شعر جنگ و مقاومت از  اخوان، شهريار، اوستا، سبزواري، مرداني، معلم، عبدالملكيان، بهزاد (همان، ص 350).

به هر روي دانشنامه‌ي شعر كه مباحث كلي و جزيي در زمينه‌ي ادبيات فارسي را در برمي‌گيرد، كتابي‌ست كه مي‌تواند به عنوان يك مرجع و پايه در تحقيقات ادبي به‌كار آيد. ويژگي اول يك منتقد بي‌طرفي در نقد است، اين را استاد امين كه خود سال‌ها در كسوت قضا، عدالت را برقرار كرده، بهتر از هر كسي مي‌داند. راقم اين سطور بسيار تلاش نمود تا در نگارش اين يادداشت از هرگونه نگاه جانب‌دارانه برحذر باشد. اميدوارم كه در اين راه تلاشي بي‌ثمر انجام نداده باشم. هرچند نمي‌شود چيزي از استاد امين نوشت و فضايل اخلاقي و انساني او را ناديده انگاشت. به‌هر حال اين يادداشت تجليلي است از يك شاگرد به استادي مهربان كه در همه‌ي لحظات زندگي درس انسانيت مي‌آموزد..

فهرست

• تعریف شعر
• فیزیک و متافیزیک شعر
• تاریخ و جغرافیای شعر
• کارکرد شعر در جامعه
• جامعه شناسی شعر
• ادوار شعر فارسی
• انواع شعر
• قالب های شعر فارسی
• و...