دافع الغرور

دافع الغرور

نویسنده: عبدالعلی ادیب الممالک
به کوشش: ایرج افشار
ناشر: خوارزمی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 330
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1349 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب 

...روزنامه‌ی سفر آذربایجان، که به دافع‌الغرور تسمیه شده، اثری است از عبدالعلی ادیب‌الملک از خاندان مقدم مراغه‌ای، پسر حاجی علی‌خان حاجب‌الدوله و برادر محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه (صنیع‌الدوله). این سفرنامه یکی از آثار مفید عصر ناصری است، هم برای شناختن خود نویسنده و قسمتی از حالات و افکار او و هم برای گوشه‌ای از وقایع عصر ناصری- مخصوصاً آنچه مربوط به تبریز است. ادیب‌الممالک از افرادی بود که به مناسبت مقام پدرش مورد التفات و نظر خاص ناصرالدین‌شاه بود و پدرش حاجب‌الدوله به وسایل ممکن ازو پیش شاه حمایت می‌کرد. قسمت اول همین کتاب و نیز عبارات انتهای آن دال است بر همین معنی.

در سال 1275 قمری به علت فسادی که از ناحیه‌ی میرزا صادق‌خان قائم‌مقام (عموزاده‌ی میرزا آقاخان نوری اعتمادالدوله صدراعظم) در امر پیشکاری و بقایای آذربایجان پیدا شده بود، ادیب‌الممالک مأمور شد که به آنجا برود و با نظر وزیر نظام میرزا فضل‌الله نوری به این قضیه رسیدگی کند.

سفر ادیب‌الممالک به اتفاق فرج‌الله طرفه ملقب به خازن‌الاشعار آغاز شد و ادیب‌الملک از آغاز سفر بر آن شد که روزنامه‌ای از وقایع سفر و اطلاعات مربوط به مأموریت خود بنویسد. چنین کرد و نام روزنامه‌ی خود را «دافع‌الغرور» گذاشت. نسخه‌ای از آن که به خط نستعلیق نسبتاً خوش تحریر شده (اما نقائص و اغلاط کتابی زیاد دارد) و از گزند دوران در امان مانده است به معرفی مرحوم سعید نفیسی که آن نسخه را مالک بود در اختیار من قرار گرفت تا آن را به چاپ برسانم.

سال‌ها کتاب را در گوشه‌ای نهاده بودم و به صرافت آن بر نیامدم که به چاپ برسانم. ولی پس از اینکه توفیق طبع «روزنامه‌ی خاطرات اعتمادالسلطنه» نصیبم شد مناسب دیدم که سفرنامه‌ی ادیب‌الملک یعنی برادر او را هم طبع کنم و اینک کتاب دافع‌الغرور به علاقه‌مندان این سنخ آثار تقدیم می‌شود.

سفرنامه ها اعم از داخلی وخارجی با تمام کاستی هایی که ممکن است داشته باشند از منابع مهم برای بررسی های تاریخی،فرهنگی و اجتماعی به شمار می روند. در لابه لای سفرنامه ها و گزارش های سفر مأموران خارجی که به ایران آمده اند و یا مأمورین دولتی ایران، اطلاعات جالب و مهمی از فرهنگ و آئین های مردم ایران ارائه داده شده است. آداب و رسوم محرم از جمله مشخصه های مهم هویت ایرانی، روایتی جذاب وخواندنی است که در پرتو روایت های سفرنامه ها می توان از آن اطلاع حاصل نمود.

سفرنامه « دافع الغرور» برای مطالعات آذربایجان پژوهی اهمیت ویژه ای دارد که لزومی به بازگویی آن نیست، لیکن گزارش روزهای محرم آن برای مطالعات محرم پژوهی در آذربایجان و بررسی مؤلفه های هویت ملی و شیعی بسیار اهمیت دارد. از آنجایی که مؤلف خود ادیب و از خاندان علم و ادب مراغه بوده ، علاوه بر اشعار روضه خوانهای تبریزی از اشعار خود هم به مناسبت نقل کرده است. ایام سوگ سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) فرصت مناسبی است تا به مرور این گزارش ناب از محرم تبریز در بیش از یک صد و پنجاه سال قبل داشته باشیم. برای آشنایی با « دافع الغرور» مقدمه مرحوم ایرج افشار را هم در ادامه می آوریم...