خوشه ؛ یادنامه نخستین هفته شعر

خوشه

نویسنده: احمد شاملو
ناشر: نگاه
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 660
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1384 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

یادنامه نخستین هفته شعر

شب‌های هفته شعر خوشه از 24 تا 28 شهريورماه سال 1347 به‌مدت چهار شب در باشگاه شهرداري تهران برگزار شد. هم‌زمان با برگزاري اين شب شعر، نمايشنامه «‌چشم به‌راه گودو» نوشته ساموئل بكت به كارگرداني داوود رشيدي و با بازي او، پرويز كاردان، پرويز صياد و سيروس افخمي به‌اجرا درآمد. منصوره حسيني و اردشير محصص نيز در طول برگزاري اين شب شعر نمايشگاهي از آثار نقاشي و كاريكاتور خود را براي تماشا گذاشته بودند.

هدف شاملو از برگزاری این شب شعر و انتشار خوشه این بود تا زیباترین و ماندگارترین نمونه‌های شعر نوی فارسی را در یک اثر منظم، گردآوری کند. گردهمایی خوشه یکی از باشکوه‌ترین وقایع تاریخ ادبیات فارسی است. در یادنامه‌ی شعر خوشه ابتدا دو شعر از نیما و فروغ آمده است و پس از آن 115 شعر به همراه نام شاعرانی آمده که در این شب شعرخوانی کرده‌اند.

شب شعر خوشه در واقع یکی از حرکت‌های جریان‌ساز دنیای ادب و هنر ایران در دوران معاصر شناخته می‌شود. بزرگانی مانند «احمد شاملو»، «رضا براهنی» و «کوروش مهربان» همه گرد هم جمع شده بودند تا با گرد هم آوردن هنرمندان پیش‌کسوت و جوان، جان تازه‌ای به هنر و ادب ایران بدهند و دستاوردهای تازه‌ی شعر را در چند شب مرور کنند. تا جایی که براهنی در مجله‌ی فردوسی در مهرماه همان سال از شب شعر خوشه به عنوان بزرگ‌ترین حادثه در تاریخ شعر فارسی یاد می‌کند.

شب‌های خوشه آن‌قدر اتفاق بزرگی بود که حتی روزنامه‌ها هم نسبت به آن بی‌تفاوت نبودند و با چاپ مقالاتی در مدح چنین رویدادی، از آن حمایت کردند. روزنامه‌ی اطلاعات یکی از این نشریات بود که پس از برگزاری شب خوشه مقاله‌ای به عنوان «شاعران دوشادوش به میدان رفتند» چاپ کرد.

شب‌های خوشه ابتدا با این فکر آغاز شد که گزیده‌ای از شاعران در این شب‌ها برای مردم شعر بخوانند. اما برگزارکنندگان این مراسم تصمیم گرفتند فضای این شب‌ها را گسترده‌تر کنند. آن‌ها لیست جدیدی از شاعران ارائه کردند که نام‌های جدید و آشنایی در آن وجود داشت. به این ترتیب شاعران هم‌عصر نیما، موج‌نویی‌ها، جوان‌هایی که تازه دست‌به‌قلم شده بودند، همه در کنار هم قرار گرفتند. این گردهمایی باشکوه شاعران و مردم علاقه‌مند را از گوشه و کنار کشور به باشگاه شهرداری تهران کشاند. حالا حتی شاعران جوان هم آن‌قدر احساس راحتی می‌کردند که بدون دلهره در حضور بزرگان ادبیات ایران، قطعاتی از اشعار خود را می‌خواندند و هنر خود را به مردم معرفی می‌کردند.

 در این شب‌ها کسی بر دیگری برتری نداشت، امتیاز و انحصاری هم برای عده‌ای خاص وجود نداشت. همه کسانی بودند که دور هم جمع شده بودند تا شعر ناب فارسی را جشن بگیرند. هیچ کس جای کسی را تنگ نمی‌کرد، همه دوشادوش و همراه بودند. تا جایی که این واقعه به عنوان اولین جنبش فرهنگی تاریخ ادبیات ایران در به هم زدن نظام طبقاتی در شعر شناخته می‌شود. همان‌طور که «جواد مجابی» در مقاله‌ی روزنامه‌ی اطلاعات گفت: «ملوک‌الطوایفی شعر معاصر حصارهای کاغذین خود را بی‌بنیاد دید».

اسماعيل خويي، محمدعلي سپانلو، اسماعيل شاهرودي (آينده)، صالح وحدت، شهرام شاهرختاش، كيومرث منشي‌زاده، سيروس مشفقي، محمدتقي كريميان، احمدرضا احمدي، احمد اللهياري، منصور اوجي، محمدرضا فشاهي، اكبر ذوالقرنين، غلامحسين سالمي، محسن الهامي، پروانه مهيمن، اسماعيل نوري علاء، پرتو نوري علاء، نادر نادرپور، سياوش مطهري، منوچهر آتشي، م. آزاد، ابوالقاسم ايراني، حسن بايرامي، نصرت‌الله رحماني، كاظم كريميان، جواد شجاعي‌فرد، محمود كيانوش، محمدجواد محبت، فريدون مشيري، رقيه كاوياني، مهدي اخوان ثالث، منصور برمكي، عزت‌الله زنگنه، حسن شهپري، عبدالله كوثري، ف.ا.نيسان، ارونگ خضرايي، عبدالجواد محبي، رضا براهني، عبدالعلي دستغيب، يدالله رويايي، كاظم‌ سادات اشكوري، سيروس شميسا، احمد شاملو، جواد مجابي، مهدي معدنيان، اصغر واقدي، امير شوشتري، ا. نيستاني، حميد مصدق، اورج، پرويز كريمي، م. خزه، محسن كريمي، محمدرضا شفيعي كدكني، م. طاهر نوكنده، مهوش مساعد، حسن كرمي، م. امجدي، صمد تحويلداري، هوشنگ چالنگي، مهين مهريار، علي باباچاهي، حسن هنرمندي، عدنان غريفي، محمد آذري، جعفر حميدي، هوشنگ گلشيري، عظيم خليلي، فريده فرجام، رضا خسروي، ژيلا مساعد، هوشنگ آزادي‌ور، ايرج جنتي عطايي، بهروز ونداديان، پرويز خضرايي، عنايت‌الله نجدي سميعي، مجيد فروتن، هوشنگ ايراني، رامي، منوچهر لمعه، م. بهنود، محمد كريم‌زاده، مشكيان، طاهره صفارزاده، احيا اشراقي، محمد حقوقي، ج. پيمان، سهراب سپهري، احمد جليلي، پرويز صالحي، ا. فرجام، نازلي اميرقاسمي، حفيظ‌ الله بريري، كاميار شاپور، منصور ملكي، رضا قلاجوري، صفورا نيري، م. مويد، ا. همام، مهشيد درگهي، احمد بهشتي، منصور اوجي، نادر شهرام، احمد خزاعي، نظام ركني، داوود رمزي، عمران صلاحي، عبدالرسول حامدي، هرمز شهدادي، ژوزف بهنامي و جلال سرفراز ؛ كساني هستند كه در شب شعر خوشه شعرخواني كرده‌اند.

در اين كتاب، پس از آمدن دو شعر از نيما يوشيج و فروغ فرخزاد، نام‌هاي 115 شاعر به‌همراه شعرهايي كه در اين شب شعر توسط آن‌ها خوانده شده، آمده است. مجموعه حاضر یاد نامه‌ای  است از نخستین هفته شعر خوشه که با سروده چند شاعر گرد آمده که از آن جمله است:  

همیشه / سهراب سپهری
در شهر بادگیرها/ احمد جلیلی
تنهایی / ژیلا مساعد  
آینه / هوشنگ گلشیری  
وسوسه / حمید مصدق  
دیگر بهار باز نیامد / سیروس شمسیا  
فراموش / مهدی اخوان ثالث
و...

 همه جا  اثر  حسن هنرمندی :

 همه جا فریادست
همه جا بیدادست
نیست فریاد رسی ، نیست کسی
بانگی از دور به گوش آید لیک
نیست جز بانگ به هم بستن بند قفسی

همه جا زندانست
مرگ یا زیستن ؟ این پرسش تلخ
مانده بی پاسخ و لبها لبریز
رفتن اما نرسیدن اینست
حاصل زندگی و جنگ و گریز