خاطرات تاج السلطنه

نویسنده: تاج السلطنه
به کوشش : منصوره اتحادیه (نظام مافی) 
ناشر: تاریخ ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 117
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1371  - دوره چاپ: 3

کمیاب  - کیفیت : درحد نو 
 

مروری بر کتاب 

تاج السلطنه دختر ناصرالدین شاه قاجار (۱۳۰۱ هجری قمری- ۱۳۱۶، تهران) از مدافعان انقلاب مشروطه و عضو انجمن حریت نسوان بود و با شاعران آزادی‌خواهی هم‌چون میرزاده عشقی ارتباط داشت.وی همچنین انتقادهایی جدی به وضعیت حکومت و سلطنت برادرش، مظفرالدین‌شاه قاجار داشت و بسیاری از مشکلات کشور را حاصل عدم کفایت شاهان قاجار می‌دانست. تاج‌السلطنه حاصل ازدواج ناصرالدین شاه و دختر عموی‌اش توران السلطنه است.

او علاوه بر تسلط بر زبان فارسی، عربی و فرانسه را نیز به خوبی می‌دانست.او ازدواج ناموفقی با حسن‌خان شجاع‌السلطنه داشت و دخترانش از او گرفته شدند و نزد پدر و نامادری ماندند.

خاطرات تاج‏ السلطنه، دختر ناصرالدین شاه و توران‏ السلطنه که در 1301 ه. ق ( ١٨٨۴ م) زاده شد، از سودمندترین و مهم‏ ترین زندگى‏ نامه‏ هاى بازمانده از روزگار قاجاریان است. خاطرات وى، سرگذشت او را از آغاز زندگى تا هنگام جدایى ‏اش از شوهر خود در برمى‏ گیرد. او این خاطرات را به درخواست معلم و پسرعمویش، به‏ گمان در ١٩٢۴ نوشت و در آنها، از رویدادهاى بیرون و درون کاخ پدرش گزارش داد.

ویژگى‏ هاى نثرى این کتاب را چنین مى‏ توان برشمرد:

تصویرسازى و توصیف منظره‏ ها؛ کنج‏کاوى درباره حالات و خصال و ویژگى‏ هاى شخصیت‏ ها؛ بافتمان دستورى ناساگار برخى از جمله ‏هاى آن با نثر رایج در آن روزگار. به هر روى، تأثیرپذیرى نویسنده از داستان‏ ها (رمان‏ ها) و قصه‏ هاى فرنگى به زبان اصلى یا با ترجمه فارسى، در نثر وى آشکارا رخ مى‏ نماید؛ چنان‏که خاطرات او را نه گزارشى به سبک نویسندگان روزنامه‏ ها، که داستان تاریخى بلندى درباره روزگار زندگى وى باید خواند. 

ناصرالدین‌شاه که این دختر زیباروی خود را بسیار دوست می‌داشت، شرط گذاشته بود که تا بیست‌سالگی او را به خانۀ شوهر نبرند.  اما تاج‌السلطنه را پس از ترور تاصرالدین‌شاه، هنگام سلطنت مظفرالدین‌شاه، به خانۀ شوی فرستادند. این ازدواج ناخواسته، به‌دلایل گوناگون، از جمله هوسبازی‌های شوهر، سرانجام به جدایی انجامید.تاج‌السلطنه، به‌رغم شاهزاده بودن و رشد و تربیت در حرمسرای ناصرالدین‌شاه، از نخستین زنان روشن اندیش ایران بوده است که به‌درستی او را «فمینیست و سوسیالیست» نیز خوانده‌اند.

آشنایی این زن با موسیقی، نگارگری، ادبیات، تاریخ، فلسفه و زبان فرانسه از متن این خاطرات، به‌خوبی پیداست. تاثیر رمان‌های پایانی سده نوزدهم فرانسه و اروپا در همین خاطرات پیدااست: توصیف جزء‌ به جزء و دقیق مکان‌ها، ماجراها، صورت و سیرت آدم‌ها و نیز دقت در نگارش گفت‌وگوها. . .تاج‌السلطنه اگرچه به‌دلیل دلبستگی فراوان به پدر، دچار ذهن‌گرایی و تعصب می‌شود و هنگام داوری در مورد مخالفان شاه قاجار، تعصب نشان می‌دهد، اما در نقد آداب و رفتار مردسالارانۀ نزدیکان، و واپس‌ماندگی «برادر تاجدار»ش مظفرالدین‌شاه و نیز حتی انتقاد از خود و دیگر بستگانش، منصف و واقع‌بین است.

این کتاب به چند دلیل مهم است: نویسنده خاطرات که خود دختر شاه دوران و از زنان دربار و حرم سلطنت و دارنده جایگاهى بلند در آن‏ جا بود و درون‏مایه تاریخى آن. نویسنده به دلیل آسودگى از گزندهاى سیاسى و اجتماعى، در سنجش با دیگران از آزادى بیش‏ترى در سخن گفتن درباره روى‏ دادها برخوردار بوده است. این اثر هم‏چنین، نمونه‏ اى گویا از برخورد مظاهر مدنیت و فرهنگ شرق و غرب در آن دوره و گزارنده حالات و تأثیرات و پى‏ آمدهاى آن در طبقات زبرین جامعه و رسانه ‏اى درباره آداب و آیین‏ هاى خاتون‏ هاى حرم به شمار مى ‏رود.