جغرافیای کرمان

جغرافیای کرمان

نویسنده: احمدعلی خان وزیری کرمانی
به کوشش : محمد ابراهیم باستانی پاریزی
ناشر: ابن سینا
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 286
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1353 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : در حد نو _ نو

مروری بر کتاب

...تألیف کتاب، تحقیقاً در 1291 شروع شده است... .ظاهراً مؤلف تا سنه‌ی 1293 دنباله‌ی تاریخ و جغرافیای خود را می‌نوشته است و آن طور که بنده استنباط کرده‌ام، مرحوم احمدعلی خان وزیری، وقایع را تا حدود سال 1209 (یعنی زمان حرکت آغا‌محمد خان از کرمان) توانسته است برساند و بعد ظاهراً به علت مسافرت به تهران، دنباله‌ی تاریخ قطع شده است و در تهران نیز فوت نموده ... .

احمدعلی‌خان، برخلاف خانواده‌ی خود، در خدمات دولتی داخل نشده و شغل دیوان قبول ننموده ولی به علت این‌که از اخلاف میرزاحسین و آقاعلی وزیر بوده است، مستمری سالیانه‌ی مرتبی از دیوان دریافت می‌داشته. ... ظاهراً این تاریخ و جغرافیا را مرحوم وزیری، بنا بر دستور اعتمادالسلطنه و بر اساس نهضتی که برای نوشتن تواریخ محلی در اواخر عهد ناصری پیش آمده بود، نوشته است.

... بعد از این مقدمات، جای آن هست اشاره شود که چون جغرافی مرحوم وزیری حاوی اطلاعاتی در مورد اوضاع اجتماعی کرمان در قرن 18 و 19 هست، کتاب مورد توجه استادان خارجی نیز قرار گرفته و در این میان قسمت عمده‌ی آن توسط آقای پروفسور بوسه، بر اساس چاپ نگارنده به زبان آلمانی ترجمه شده و در مجله‌ی اسلام، شماره 50، در آلمان به چاپ رسیده است.

... اهمیت جغرافیای وزیری، و رساله‌ی دهات کرمان، بیشتر ازین جهت هم هست که نام آبادانی‌‌های قدیم را در خود دارد؛ آبادی‌هائی که بعد از پیدا شدن تلمبه و حفر چاه عمیق، اغلب به بوته‌ی فراموشی افتاده‌اند و به زودی نام آن‌ها از خاطره‌ها محو خواهد شد.

... کوه هزار، که در ۱۱۴ کیلومتری شمال غرب بم در شهرستان راین واقع شده است و ۴۴۶۵ متر ارتفاع دارد. کوهستانی است به وسعت ۹۰۰ کیلومتر مربع و مرکب از کوههای سربنه و سرمشک؛ که با ارتفاعات پست تری از سوی غرب به کوههای لاله زار و از جنوب به بهر آسمان اتصال یافته است.

کوه جوپار، این کوه در ۴۳ کیلومتری جنوب شرقی کرمان با ارتفاع ۴۱۳۵ متر واقع شده است، مرتفع ترین قله آن معروف به سه شاخ بزرگ ۴۲۰۰ متر ارتفاع دارد.استان کرمان از تنوع آب و هوایی: گرم، ... کتاب جغرافیای کرمان، تألیف احمدعلی‌خان وزیری -که با مقدمه، تصحیح و تحشیه‌ی دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی به چاپ رسیده- شامل دو متن جغرافیایی از قرن سیزدهم هجری قمری، در باره‌ی کرمان و دهات آن است.

اولین متن، کتابی است با نام «جغرافیای مملکت کرمان» یا «جغرافیای وزیری» که نویسنده در آن، علاوه بر مطالب جغرافیائی، اطلاعات مفیدی در باره‌ی تاریخ و اوضاع اجتماعی کرمان در قرن سیزدهم هجری(اواخر دوره‌ی زندیان و اوایل کار قاجاریان) در اختیار خواننده قرار می‌دهد.

دومین متن، رساله‌ای است با عنوان «رساله‌ی دهات کرمان» که تقریباً در همان روزگاری نوشته شده که «جغرافیای وزیری» تحریر یافته است. این رساله، شامل نام بیش از دو هزار و ششصد قریه و قصبه است. هدف از نگارش آن، احتمالاً بازبینی و تجدید نظر و تحدید ارقام مالیاتی سابق کرمان بوده است.

تنبیه اول-گواشیر-کرمان: دروازه‌ها، مساجد، مدارس، حمام‌ها، کاروان‌سراها، تکایا، صنایع، ارگ، اوضاع طبیعی، جمعیت، اشراف و اعاظم، علمای کرمان، اطبا، صدر، خان‌زادگان قاجار، طایفه‌ی وزیر، کلانتر، میرزا خلیل، میرزا حسن‌خان، طایفه‌ی منشی، مستوفی‌ها، طایفه‌ی لک، تجار، شعرا، منجم.

...اما تجار این بلد که کورک و پشم و پنبه و گندم و نخود و جوز و لوز و شال کرمان و حنا و رنگ و زیره و تریاک می‌خرند و به سایر بلاد می‌فرستند و از اطراف شرکای آن‌ها نیز مرسول می دارند، آنچه کرمانی‌الاصل می‌باشند، معارف آن‌ها از این قرار است، حاجی محمدحسین، ....، حاجی محمدصادق، ...، جناب حاجی محمدعلی‌امین الرعایا، ...، حاجی آقاحسین، ...، حاجی ملا غلامحسین،... .

تجار غریب این بلد، شش نفر تهرانی، معروف آن‌ها دو نفرند: آقا محمد اسماعیل و آقا اسدالله... . پنجاه نفر از مجوسیه‌ی یزدی و کرمانی در این شهر به تجارت مشغول‌اند که بعضی از آن‌ها صاحب مایه‌ی کلی هستند، به دوجهت اسم آن‌ها را ننگاشتم: اول بی‌احترامی به مسلمانان، و ثانی طول کلام! گویا ده نفر هم از طایفه‌ی هنود در شهر به تجارت مشغول‌اند، اسامی آن‌ها نگاشتن مفید فایده نبود. سایر کسبه‌ی این ملک را به‌تفصیل نوشتن ثمری در او مترتب نیست. تنباکو‌فروش اینجا مثل سایر بلدان ایران، بیش‌تر فارسی می‌باشند.

...ما طریق عروسی اهل این بلد، با سایر بلدان ایران چندان تفاوتی ندارد، مگر آن‌که تا سه روز زن‌ها از محلات جمع می‌شوند و به تماشای عروس می‌آیند. عزای آن‌ها نیز مثل سایر اهل ایران است. زن‌های فقرای این ملک، کورک و پشم با چرخ می‌ریسند و در روز شنبه در میدانی که مرحوم سید ابوالحسن حکمران کرمان ساخته و موسوم به خیابان است، می‌برند و شالبافان و جولاهان در آن‌جا جمع شده، می‌خرند. سایر امتعه از مأکول و غیره، در ان بازار می‌آورند و در همان روز می‌فروشند و شنبه‌بازار می‌گویند. در آن روز، مردم زیاد در آن‌جا به جهت معاملات ازدحام می‌نمایند....