ترکیه ؛ حال و آینده

ترکیه ؛ حال و آینده

نویسنده: بهزاد احمدی 
ناشر: ابرار معاصر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 320
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1388 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

وظیفه آمریکا در جهانی با یک ابرقدرت

 ترکیه با نام رسمی جمهوری ترکیه کشوری اوراسیایی است با وسعتی معادل 783562 کیلومتر مربع که بخش بزرگ آن یعنی شبه‌جزیره آناتولی (97 درصد خاک ترکیه و بخش آسیایی) در جنوب غرب آسیا و بخش کوچک آن یا تراس شرقی (3 درصد خاک ترکیه معادل 23720 کیلومتر مربع) که تراکیه نیز نامیده می‌شود در جنوب شرق اروپا قرار دارد. این کشور به‌واسطه احاطه شدن از سه طرف توسط دریا (دریای سیاه در شمال، مرمره و اژه در شمال غرب و غرب و دریای مدیترانه در جنوب) و همسایگی با دو کشور اروپایی (یونان و بلغارستان) و شش کشور آسیایی (ایران، عراق، سوریه، ارمنستان، گرجستان و جمهوری آذربایجان (نخجوان)) از لحاظ جغرافیایی در موقعیت مناسبی قرار دارد و این موقعیت خاص جغرافیایی، ژئوپلیتیک استراتژیکی را برای آن فراهم آورده است.

ایفای نقش به‌عنوان پلی بین اروپا و آسیا و به بیان دقیق‌تر بین اروپا و خاورمیانه از یک سو و اروپا و آسیای مرکزی ازسوی‌دیگر، و نزدیکی به مهم‌ترین مراکز نفت و گاز جهان باعث شده تا ترکیه در بستر تحولات سیاسی مناطق مذکور قرار داشته باشد و ضمن تأثیرپذیری به ایفای نقش و تأثیرگذاری بپردازد.

در دو دهه اخیر سیل شتابان تحولات فرامنطقه‌ای و منطقه‌ای نظیر فروپاشی شوروی، حملات تروریستی 11 سپتامبر، حمله آمریکا به افغانستان و عراق، مطرح شدن طرح خاورمیانه بزرگ آمریکا، مبارزه با تروریسم، مناقشه با یونان بر سر قبرس، جنگ گرجستان و روسیه و بسیاری از حوادث و تحولات دیگر، باعث شده تا نقش و جایگاه ترکیه در منطقه و جهان هم ازسوی دولتمردان این کشور و هم ازسوی‌ بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مورد توجه جدی و بازبینی قرار گیرد و چشم‌انداز تحولات آتی مرتبط با آن گمانه‌زنی گردد. دراین‌راستا، کتاب حاضر با گردآوری و ترجمه طیف وسیع و مهمی از موضوعات از منابع دسته اول به‌خصوص منابع ترکی تلاش کرده تا تصویر روشنی از تحولات مذکور و چشم‌انداز آنها را ترسیم نماید.

در نوشتار نخست با نام «ترکیه و آمریکا: تحول روابط در بافت فراآتلانتیک» به فرازونشیب روابط دو کشور و موضوعات مهم مرتبط با آن پرداخته شده است. این نوشتار ترجمه مجموعه مقالات ارائه‌شده به سمیناری با عنوان مذکور است که توسط مؤسسه مطالعات استراتژیک آمریکا، وابسته به ارتش این کشور، در آوریل 2008 برگزار شده و در آن جمعی از دیپلمات‌ها، اساتید دانشگاه‌ها و تحلیلگران ترک و آمریکایی حضور داشته‌اند. این مقالات طیف وسیعی از مسائل موجود در روابط بین ترکیه و آمریکا را مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند.

در نوشتار دوم تحت عنوان «ترکیه و رژیم صهیونیستی: گذشته، حال و آینده» بورهان پولات، محقق سیاسی، سیاست ترکیه درقبال رژیم صهیونیستی و مسئله فلسطین را در بستره‌ای تاریخی و با بهره‌گیری از منابع مختلف مورد کنکاش قرار داده است. نویسنده در اغلب قسمت‌های متن توسعه مناسبات ترکیه ـ رژیم صهیونیستی را توجیه‌پذیر و منطقی نشان داده است. درعین‌حال از محتوای متن اینگونه استنباط می‌شود که پولات با آگاهی از مخالفت افکار عمومی ترکیه با گسترش و توسعه روابط با اسرائیل تلاش نموده تا به موازات رعایت بی‌طرفی در تنظیم مطالب، وجه غالب مقاله را بر پایه حمایت از روند طی شده توسط مقامات ترکیه قرار دهد و برخی پیامدهای ناخوشایند روابط ترکیه و اسرائیل را نتیجه سیاست‌های کشورهای عربی و گروه‌های فلسطینی معرفی کند. هرچند نویسنده به برخی رویدادهای مهم چند سال اخیر نظیر دخالت‌های اسرائیل در شمال عراق که مغایر منافع و خواست ترکیه است و مخالفت گسترده افکار عمومی ترکیه با رژیم صهیونیستی اشاره‌ای نداشته، بااین‌وجود مقاله وی می‌تواند تصویری از فرازونشیب‌های روابط دوجانبه را ترسیم نماید.

در نوشتار سوم با نام «ترکیه و آسیای مرکزی» گزارش نشستی با این نام ترجمه و ارائه شده است. این نشست که با حضور کارشناسان و دیپلمات‌های ترک در دانشگاه بیکنت در 11 مارس 2007 برگزار شده، ضمن تبیین اهمیت آسیای مرکزی برای ترکیه به نقد سیاست‌های گذشته و حال این کشور درقبال منطقه مذکور پرداخته و در پایان نشست در قالب پرسش و پاسخ، سیاست آتی ترکیه درقبال آسیای مرکزی را گمانه‌زنی نموده است.

در نوشتار چهارم با نام «ترکیه و مسئله قبرس و کرکوک» بار دیگر گزارش نشستی با همین عنوان ارائه گردیده است. نشست مذکور نیز توسط دانشگاه بیکنت در 7 مارس 2007 برگزار شده و سخنرانان به تحلیل و بررسی سیاست‌های گذشته و حال ترکیه درقبال دو مسئله حساس قبرس و کرکوک پرداخته‌اند و ضمن گمانه‌زنی تحولات آتی، راهکارهایی را درباره آنها به دولت ترکیه ارائه نموده‌اند.

در نوشتار پنجم با نام «ترکیه و ترانزیت انرژی» به نقش ترکیه در ترانزیت انرژی پرداخته شده و آینده این کشور درزمینه ترانزیت انرژی و سیاست‌های آن در بازار دشوار جهانی طی دو مقاله مجزا ارزیابی گشته است. نقش ترکیه در یافتن منابع و مسیرهای جدید انتقال انرژی به اروپا، مسیرهای فعلی انتقال نفت و گاز، الزامات ترکیه برای تبدیل شدن به یک کانون ترانزیت انرژی، موقعیت جغرافیایی ترکیه و تهدیدات و فرصت‌های فراروی این کشور در بحث ترانزیت انرژی، محورهای مهم موضوعی نوشتار پنجم را تشکیل می‌دهند.

نوشتار ششم با نام «جغرافیای سیاسی تحول‌یافته دریای سیاه و توافقنامه مونترو» به بررسی وضعیت حقوقی تنگه‌های ترکیه و توافقنامه مونترو پرداخته است. این مقاله ضمن بیان شرایط تاریخی تنگه‌های ترکیه، وضعیت حقوقی و رژیم عبورومرور تنگه‌های آن، حوادث دریایی تنگه‌های مذکور و نقش تنگه‌های ترکیه در ترانزیت انرژی در قرن بیست‌ویکم، تحولات سیاسی منطقه دریای سیاه را مورد توجه قرار داده و با در نظر گرفتن این تحولات آینده تنگه‌های مذکور را پیش‌بینی کرده است.

در نوشتار هفتم تحت عنوان «رویکردهای احزاب بزرگ ترکیه در زمینه سیاست خارجی» مواضع سه حزب بزرگ ترکیه یعنی حزب عدالت و توسعه، حزب جمهوریخواه خلق و حزب ملی‌گرای حرکت در ارتباط با آمریکا، اتحادیه اروپا، خاورمیانه/ عراق، قبرس/ یونان، آسیای مرکزی/ جهان ترک، بالکان، روسیه / اوکراین، قفقاز و شرق دور/ آسیا ـ پاسفیک ارزیابی و نقاط ضعف و قوت آن بیان شده است.

نوشتار پایانی یا نوشتار هشتم به «چشم‌انداز ترکیه در سال 2023» اختصاص یافته است. این نوشتار ترجمه و تلخیص مطالب مطرح‌شده در کنفرانس «برآورد استراتژیک 2023؛ ترکیه و جهان در یکصد سالگی جمهوری ترکیه» می‌باشد که از 9 تا 13 اکتبر 2006 توسط مرکز تحقیقات استراتژیک اوراسیا در آنکارا برگزار شده است. در این کنفرانس که طیف گسترده‌ای از مقامات سیاسی و نظامی بازنشسته و کارشناسان ترک شرکت داشته‌اند، نخست وضعیت کنونی بازیگران مهم جهانی بررسی و سپس تأثیر تحولات آن بر ترکیه تحلیل شده است. در این راستا، پس از مقدمه‌ای که یامان باشکوت، سفیر بازنشسته، درمورد چشم‌انداز ترکیه در سال ۲۰۲۳ ارائه کرده، تحلیل‌های مربوط به ایالات متحده در محورهایی چون طبیعت هژمونی آمریکا، استراتژی امنیت ملی آن و چالش‌ها و فرصت‌های فراروی این کشور بیان و آینده روابط آنکارا با واشنگتن گمانه‌زنی شده است. در ادامه، تحولات مربوط به روسیه و چالش‌ها و فرصت‌های اساسی فراروی آن تحلیل و بررسی و تأثیر آن بر ترکیه پیش‌بینی شده است.

بررسی پویایی‌های مصر، ایران، سوریه و مسئله اسرائیل ـ فلسطین بخش بعدی کنفرانس مذکور است. در این بخش فرایند تحول در خاورمیانه در آینده گمانه‌زنی و سناریوهای پیش‌روی ترکیه تحلیل شده است. تحلیل تحولات قفقاز و آسیای مرکزی بخش چهارم کنفرانس برآورد استراتژیک ۲۰۲۳ می‌باشد. کارشناسان ترک در این ارتباط به بررسی ژئوپلیتیک در حال تغییر منطقه دریای سیاه، مسئله نسل‌کشی ارامنه و روابط ترکیه ـ ارمنستان و آینده آسیای مرکزی پرداخته‌اند و جایگاه ترکیه را در تحولات آتی برآورد نموده‌اند.

بخش نهایی و پایانی کنفرانس به بررسی روابط ادیان و تمدن‌ها اختصاص یافته و سیاست ترکیه در این زمینه تحلیل شده است. مجموع مطالب و محورهای مطرح شده در این کنفرانس در قالب سخنرانی یا مقاله، اطلاعات مفیدی را از نوع نگاه کارشناسان ترک به بازیگران جهانی و برآورد آنها از تحولات آتی منطقه‌ای ارائه می‌دهد.