ترجمان البلاغه

ترجمان البلاغه

نویسنده: محمد بن عمر رادویانی
مصحح : احمد آتش
مترجم و مقدمه : اسماعیل حاکمی , توفیق ه. سبحانی
ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 333
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1380 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

ترجمان البلاغه، نخستین کتاب فارسی در باره فن بدیع به معنای اخصّ و بلاغت به معنای اعم، متعلق به قرن پنجم هجری قمری است.این کتاب از قدمت و اصالت خاصی برخوردار است، اگرچه از بعضی جهات از کتاب محاسن الکلام نصر بن حسن مَرغینانی (۵۳۰ ـ۵۹۳) که در نیمه اول قرن پنجم هجری تألیف شده اثر پذیرفته است. نویسنده خود به این اثرپذیری و همچنین تأثر از کتاب زُهره، تصنیف محمد بن داود اصفهانی (متوفی ۲۹۶)، اذعان کرده است .

شواهد و امثال ترجمان البلاغه همه یافته‌های شخصی مؤلف آن است و تقلید رادویانی از محاسن الکلام فقط در تعریف و تنظیم کتاب خود بوده نه در محتوا. ویژگی دیگر این کتاب کوشش در آوردن مثالهای فارسی است، و این بدین معناست که کتابی در علم بدیع مخصوص زبان فارسی نگاشته، و پیداست که بیش‌تر قصد خدمت به فرهنگ ایرانی و زبان فارسی را داشته است.ویژگی دیگر این‌که مباحثی از قبیل استعاره ، تشبیهات مختلف و کنایات را در لابلای صنایع گنجانده است که این هم متأثر از محاسن الکلام مرغینانی است.منتها باید گفت که در آن روزگار هنوز مرز دقیقی میان بدیع و بیان مشخص نبود.

رادویانی بیش‌تر مبدع و نوآور بوده نه مقلد و پیرو، خصوصیتی که کمتر در کتب بلاغی می‌توان یافت.ترجمان البلاغه برکتب بدیعی پس از خود تأثیر فراوانی گذاشته است،از جمله حدائق السّحر فی دقایق الشّعر رشیدالدین وطواط که به گونه های مختلف ، مثلاً برای آوردن شواهد فارسی ، از اثر رادویانی سود جسته است، اگرچه خود خلاف این را اظهار می‌دارد.این کتاب  را نخستین بار احمد آتش، ایران‌شناس ترک، بر اساس تنها نسخه موجود ۵۰۷ هجری، در ۱۳۲۸ ش /۱۹۴۹، در استانبول به چاپ رساند.