تحلیل دیوان و شرح حال عمادالدین فقیه کرمانی

تحلیل دیوان و شرح حال عمادالدین فقیه کرمانی

نویسنده: احمد ناظرزاده کرمانی
به کوشش: فرهاد ناظرزاده کرمانی
ناشر: سروش
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 342
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1374 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

این پیر کرمانی، گاه با استغنایی که در خور گرایش صوفیانه است به شاه شجاع متذکر می شود که علاقه و تکریمش نسبت به وی ناشی از دلبستگی و عرض ارادت است، نه به جهت تکدی مال و درخواست جاه.

ای شده واقف که ضمیر عماد
همت او از تو تو ، را خواسته
میل به مالی و به جاهیش نیست
در دل غیر ثنایت نگشت
دولت جاوید تو دارد مراد
دولت و جاهت زخدا خواسته
جز به در فقر پناهیش نیست
سبحه او جز به دعایت نگشت

این نکته در خور تأمل است که عماد با وجود آنکه در تصوف و عرفان به پایه ای بلند رسیده بود، چرا مدحتگر شاهان گشته و در نعت آنها کوشیده است. آنچه منطقی به نظر می آید این است که وی مدح امیران را شاید لازمه حرفه شاعری یافته است، یا اینکه در زمان خود حاسدان و دشمنانی داشته که مقبولیت و محبوبیت وی موجب رنج و تعب آنها می شد. وی برای آنکه حامیی در برابر طعن و آسیب آنان داشته باشد، به دوستی شاهان علاقه نشان داده است. اما باید یادآور گردید که مناعت طبع و عزت نفس وی مانع از آن شده که برای تقرب به زورمندان زرمدار و دریافت صله آنها زبان به چاپلوسی های نفرت انگیز بگشاید.

حتی در آن زمان که منظومه ای را به یکی از سلاطین تقدیم داشته، «در عین حال که به مدح پرداخته، همچنان عظمت مقام خود را یادآور گردیده و پنداری بر سر پادشاه یا وزیر منت نهاده که کتاب خویش را به نام وی نموده یا به او اهدا کرده است.

با این همه،می توان اذعان داشت که این شاعر صوفی اگر چه به مدحتگری سلاطین جور و صاحبان قدرت دست یازیده، ولی اشعارش نه تنها سادگی و خوشباوری یک صوفی صافی را در تعریف و تمجید حکام زمانش نشان می دهد، بلکه حاکی از توجه دادن آنان به صفات و وظایف و مسئولیتهایی است که مقبول و مورد نیاز مردم جامعه آن روزگار بوده است.

کتاب حاضر نخستین پژوهش گسترده در زمینۀ شرح حال و آثار عماد الدین علی فقیه کرمانی، از مشایخ عرفا و شعرای کرمان در قرن هشتم هجری و معاصر حافظ شیرازی است و در شش فصل تدوین شده است. نویسنده در فصل یک، به معرفی مآخذ و منابع مهم و اصلی خود، و مراکز و موسساتی که به آن ها مراجعه کرده، پرداخته است.

در فصل دو، نویسنده به جمع آوری، بررسی و نقد آراء و نظریات محققان ایرانی و خارجی دربارۀ عماد فقیه کرمانی پرداخته و به توافقات، تناقضات و تضادهایی که در این زمینه وجود دارد اشاره کرده است. در فصل سه، نویسنده کوشیده تا براساس منابع و مأخذ تحقیقی خود شرحی از زندگی عماد فقیه به رشتۀ تحریر درآورد و رأی و نظر خود را در این زمینه ابراز کند. در همین فصل، نویسنده ضمن توصیف انواع شعرهای عماد، به مطالعۀ تطبیقی کوتاهی میان آثار او با آثار چند شاعر دیگر، و از جمله حافظ، مبادرت ورزیده و کوشیده است تا نکات مهم و بدیعی در زمینۀ عمادشناسی عنوان کند.

بررسی و شناخت زمینه های تاریخی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی عصر عماد فقیه و مناسبت های او با این زمینه ها، درونمایۀ فصل چهار کتاب است. فصل پنج، به تحلیل و تفسیری نقادانه بر آثار عماد فقیه کرمانی اختصاص دارد و در همین فصل گزیده ای از آثار شاعر در برابر خواننده نهاده شده است. این رسالۀ تحقیقی با فصل شش که حاوی جمع بندی ها، نتیجه گیری ها و نیز سرانجام کار و مرگ عماد فقیه است، پایان می گیرد.