تاریخنگاران ایران

تاریخ نگاران ایران

نویسنده: پرویز اذکائی
مقدمه : ایرج افشار
ناشر: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 450
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1373 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

بخش یکم

این اثر در چهار بخش معرفی شده، بخش اول شرح حال ابن فقیه، بخش دوم مربوط به ابوعلی کاتب، بخش سوم شرح حال ادیب ابیوردی، ابن همدانی، ابن شادی، نجیب همدانی، طوسی همدانی، نجم‌الدین قمی و ابوبکر راوندی است. بخش چهارم کتاب مربوط به خواجه رشید، حافظ ابرو و دو دفتر (مفصل تحریر دفتری و جغرافیای ولایات عراق عجم) است. به نظر ایرج افشار که در یادداشت کتاب نوشته شده است، قبل از تدوین این کتاب سرگذشت خواجه رشید با این وسعت و دامنه در دسترس نبوده است. 

«فضل الله بن ابوالخیر، در سال ۶۴۵ قمری/۱۲۴۷میلادی، در همدان به دنیا آمد، دوران جوانی او در این شهر به تحصیل علوم مختلف به خصوص طب که پیشه خانوادگی آن‌ها بود، پرداخت. او تا  سی سالگی که به عنوان طبیب به دربار ایلخان اباقان (۶۶۳_۶۸۰) پیوست، بر کیش پدران یهودی خویش بود، اما مقارن با اتصال به دستگاه ایلخانی به تاسی از پدر و عموی خود به دین اسلام گروید و لقب اسلامی «رشید الدین» پیدا کرد. دوره بیست ساله وزارت خواجه رشید (۶۹۷_۷۱۸) در تاریخ ایران به خاطر اصلاح امور مالی و اداری، عمران و آبادی کشور، امن و رفاه عمومی، رواج علم و آداب، از ادوار گذشته متمایز است؛ وی که با سه پادشاه بزرگ ایلخانی (غازان، اولجایتو و ابوسعید) پیوستگی داشت، تا واپسین دم، از اصلاح امور دولت و ترفیه حال ملت، دست برنداشت.

 باید گفت در فراگیری معارف گوناگون، شناخت کامل زبان‌های فارسی، عربی، عبری، مغولی، ترکی و چینی او را یاری کرده است. در برنامه اصلاحات کشوری که خواجه رشید طرح‌ریزی کرد و تا حد مقدری هم اجرا کرد، مواردی چون اصلاح نظام زمین‌داری، تنظیم مناسبات مالک و زراعی، ساماندهی امور ارضی و زراعی، ایجاد قنوات، ارتقای اقتصادی و توسعه بازرگانی، عمران و آبادی شهری و روستایی گنجانده شده بود.

فهرست عمارات رشیدی که به امر و نظارت او در بلاد مختلف ایجاد و یا تجدید بنا شده، بیشتر از آن است که در این مقال بگنجد. اما مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: ربع رشیدی: حدود سال ۷۰۰ قمری بنا شده و طبق نامه‌ای که خواجه برای فرزندش نوشته، آمار ابنیه و سکنه شهرک آن را چنین بیان می‌کند: ۲۴کاروانسرا، ۱۵۰۰دکان،۳۰۰۰۰ خانه به علاوه گرمابه‌ها، بستان‌ها، آسیاب‌ها، نخ‌ریسی، کاغذسازی، رنگرزی، ضرابخانه، بیمارستان، مدرسه، کتابخانه و دفتر سرپرستی. در واقع ربع رشیدی یک شهرک دانشگاهی بوده که تنها در کوی دانشجویان آن، شش هزار طلبه از ممالک مختلف اسلامی ساکن و مشغول به تحصیل بودند.