تاریخ طب در ایران پس از اسلام

نویسنده: محمود نجم آبادی
ناشر: دانشگاه تهران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 1530 
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1371 _ 1366 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو ؛ لبه جلد کتاب دوم زدگی و سائیدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

مصور همراه با نقشه خارج از متن 

قبل از اسلام - پس از اسلام ؛ از ظهور اسلام تا دوران مغول

دکتر نجم آبادی در کتاب تاریخ طب در ایران ضمن اشاره به این مطلب اذعان می‌کند که" مکتب طبی زرتشت خیلی پیش تر از مکاتب طبی یونان، در عالم وجود داشته است . قدمت علم طب در ایران تقریبا به نزدیکی آغاز تمدن بشر برمیگردد. طبق افسانه های تاریخی ایران آغاز طب ایران به زمان جمشید چهارمین پادشاه افسانه ای این سرزمین برمیگردد.جراحی در یاران باستان فقط در صورتی انجام میگرفت که درمان با گیاه و تلقین و... مفید واقع نمیشد.

جراحی در ایران باستان فقط در صورتی انجام می‌گرفت که درمان با گیاه دارو تلقین و غیره مفید واقع نمی شد. یکی از قدیمی ترین شواهد مربوط به انجام جراحی در ایران مربوط به ۴۸۵۰ سال قبل که به‌صورت ترا پانسیون برداشت بخشی از استخوان جمجمه در یک دختر هیدروسفال ۱۳ ساله است.

اوج شکوفایی علم طب در ایران پیش از اسلام مربوط به زمان تاسیس دانشگاه جندی شاپور توسط شاپور اول پادشاه ساسانی است. این دانشگاه در طی چند قرن تبدیل به یکی از مراکز مهم علمی جهان متمدن آن زمان شد و دانشمندان بسیاری از سراسر جهان به خصوص یونان ، روم ...و غیره جذب آن شدند.

پزشکی در ایران باستان دارای پیشینه‌ای دراز است. دانشگاه جندی‌شاپور که در زمان ساسانیان به دستور شاپور یکم بنیان گذاری شد در سده سوم میلادی، پذیرای شمار بسیاری از دانشمندان از دیگر تمدن‌ها و فرهنگها همانند رومیان و یونانیان و هندوها بوده‌است.دانشمندان و پزشکان بزرگ ایرانی و غیر ایرانی در دربار و خارج از دربار هخامنشی حضور داشتند، از جمله پزشکان مصری و یونانی، مانند، کتزیاس، یونانی که در دربار هخامنشی بود.

با حمله اسکندر مقدونی به ایران، بخش اعظمی از میراث پزشکی باستانی ایران یا به کل نابود شد یا پس از استنساخ به زبان یونانی از بین رفت. بر اساس تاریخ بلعمی از اطبای بزرگ ایرانی دربار هخامنشی، جاماسب، بوده‌است که به تألیف کتب پزشکی و هندسه می‌پرداخته است.در زمان هخامنشیان خط، ،نیم کشتج، , با ۲۸ حرف مخصوص پزشکی و فلسفه بوده‌است.هر چند پزشکی دوره هخامنشیان مانند علم طب در سایر ملل همان دوران، تحت تأثیر خرافات و عقاید بیگانه بود، اما از عوامل بزرگ گسترش و بهبود علم پزشکی و سلامت مردم بوده‌است.حکومت اشکانیان ۵ قرن در ایران حکومت کرد، ویژگی خاص آن‌ها باز پس گیری استقلال ایران بعد از نزدیک به ۷۵ سال حکومت سلوکیان و جلوگیری از تخریب بیشتر آثار ارزشمند ایرانی بود، اما متأسفانه فرهنگ آن‌ها تحت تأثیر فرهنگ یونانی قرار گرفته بود، در نتیجه پزشکی این دوره، آمیخته‌ای از طب اوستایی و طب یونانی بوده‌است، از پزشکان بزرگ این دوره می‌توان فرهاته و میتریدات را نام برد.

 بعد از اشکانیان، ساسانیان حدود ۴ قرن بر ایران حکومت کردند، در این مدت خدمات شایسته‌ای برای گسترش پزشکی انجام شد و بیشتر از قبل برای حفظ اصالت پزشکی ایران تلاش گردید. یقیناً بزرگترین اقدام آن‌ها تأسیس شهر جندی شاپور و ساخت دانشگاه جندی شاپور در آن بوده‌است.

علم پزشکی نیز بعد از ورود اسلام به ایران سرگذشت طولانی و مفصلی دارد که تنها ذکر نام و مختصری از احوالات پزشکان نامدار این دوران، نوشتار گسترده ای را می طلبد و از حوصله این متن خارج است. در اینجا سعی داریم تا به مهم ترین و برجسته ترین پزشکانی بپردازیم که جزو قله های این علم در ایران و جهان محسوب می شوند و نقش بسزایی در پیشرفت این علم در جهان داشته اند.

همانطور که گفتیم دین اسلام به مسئله بهداشت توجه و تاکید فراوانی داشته و دستورات موکد کلام ا... مجید و توصیه های زیاد پیامبر(ص) در خصوص رعایت بهداشت و نظافت که آن را جزیی از ایمان دانسته است، مضاف بر احکام کثیری که برای پاکی مؤمن، طهارت، دوری از پلیدی و نجاست صادر شده است و به طور کلی دستورالعمل های دینی برای مواجهه انسان با طبیعت، جامعه و خویشتن، افقی را فراروی انسان هر عصر می گشاید که توجه او را ضرورتاً به سلامت جسم و جان خویش معطوف می دارد.

آیات و اخبار منقول از معصومین (ع) در زمینه موضوعات مذکور، به تدوین چندین کتاب مستقل و مفصل در باب توصیه های موکد بهداشتی و درمانی نبی اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) انجامید که به صورت مجموعه های پزشکی ویژه ای مدون شده که از آن میان طب النبی، طب الصادق و طب الرضا مشهورتر است.

البته ذکر این نکته بی مناسبت نیست که تعلیمات الهی اولیای دین از آنجا که ناظر به سعادت دنیوی و اخروی انسان است، لاجرم ناظر به سلامت جسمانی انسان نیز می باشد وگرنه تفکیک و تمایز شأن پزشک از شأن اولیای دین در بسیاری از روایات مورد تأکید قرار گرفته و خود آن بزرگواران، برای تعلیم عملی پیروان خویش، به پزشکان مراجعه می کردند.

چنانچه حارث بن کلده پزشک معاصر رسول اکرم (ص) طرف توجه فراوان بود و از جانب آن حضرت و اولیای گرامی ایشان بارها به مردمی که برای شفای بیماری خود ملتمس دعا بودند، توصیه می شد که علاوه بر دعا، حتما به پزشک مراجعه کنند.

وجود دو حوزه بزرگ و معتبر پزشکی آن روزگار در جندی شاپور و اسکندریه که در مرکز میهن اسلامی قرار داشت، رسیدن به نتیجه مطلوب را بسیار تسهیل می کرد و ترجمه کتاب های پزشکی و لذا تألیف مستقل آثار تخصصی در این زمینه توسط مسلمانان بسیار سریع تر از سایر علوم صورت گرفت...

محمود نجم‌آبادی (۱۳۷۹–۱۲۸۲) طبیب، نویسنده، مترجم، استاد دانشگاه و روزنامه‌نگار و محقق و مورخ ایران در عرصهٔ پزشکی است. وی که علاوه بر صدها عنوان تألیف و تحقیق به صورت کتاب و مقاله در عرصهٔ تاریخ پزشکی به زبان‌های فارسی و فرانسوی، کلکسیونی از افتخارات را در کارنامه خود دارد و از جمله سال‌ها عضو رسمی و نایب رئیس انجمن تاریخ طب فرانسه و انجمن بین‌المللی تاریخ طب در پاریس و دارای نشان شوالیه از این کشور و همین‌طور نشان درجه اول سپاس از طرف دولت ایران می‌باشد، سهم عمده‌ای در معرفی بزرگترین پزشکان تاریخ ایران همچون محمد زکریای رازی، ابوعلی سینا، اهوازی و… به ایرانیان و جهانیان و اثبات سهم بزرگ این پزشکان در اعتلای دانش پزشکی در جهان داشته‌است.

فهرست

جلد اول : قبل از اسلام

جلد دوم : پس از اسلام ؛ از ظهور اسلام تا دوران مغول

قسمت اول : کلیات
الف – منابع علوم طبی و انتقال آنها در تمدن اسلامی
مقدمه
خدمات دانشمندان به طب اسلامی
تعالیم اسلامی در طب اسلامی
طب اسلامی و زبان عربی
انتقال طب به ممالک اسلامی
مراکز علمی و طبی قبل از بغداد
مرکز علمی اسکندریه و انتقال طب از اولین مرز به خاور
اراسیستراتس
دیسقوریدوس
جالینوس
اقریطون
روفس افسی
سورانوس
فیلغوریوس
ارسیجانس
اورییاسیوس برغامسی القوابلی
پزشکان دیگر مکتب اسکندریه
اسکندر طرالیوسی
بولس (فولیس) اجاینطی
ایتیوس آمدی
اهرون
سرجیوس راس العینی
حوزه و مراکز طبی سریانی
نظری به تاریخ طب در ایران در دوران هخامنشی
یونانی مابی و عامل آن در ایران
نسطوریان و مکتب ادسا
مدرسه نصیبین
مدرسه ادسا
نتیجه نفوذ نسطویان در ایران
مراکز طبی ایرانی
دانشگاه و مکتب جندیشاپور
نکاتی چند درباره طب و شعب آن در شاهنشاهی ساسانی
توجه انوشیروان به علوم و اثر آن بر روی جندیشاپور
مجلس مشاوره (یا کنگره پزشکی)
رابطه بین جندیشاپور و بغداد
فتح جندیشاپور بدست اعراب
مراکز طبی هندی
کنگه
ابن دهن

قسمت دوم : تاریخ طب در ایران و اسلام تا اواخر قرن دوم هجری
مقدمه
نکات تاریخی سرزمین های مفتوحه پس از رحلت پیغمبر اسلام (ص)
وضع طب و تاریخ آن در دوران جاهلیت
مبانی و اصول طب در این دوران
سوختن کتابهای اسکندریه و ایران
طب و بهداشت قرآنی و اضافات در آن
خلاصه ای از طب قرآنی
نظری اجمالی به غذا و گیاهان و حیوانات شبه جزیره عربستان
اطباء دوران جاهلیت تا اواسط نیمه اول قرن دوم هجری
حارث فرزند کلده
نضر فرزند حارث
ابن ابی رمثه
عبدالمک کنانی
ابی آثال طبیب دمشقی مسیحی
ابوالحکم دمشقی طبیب معاویه
حکم دمشقی
عیسی بن حکم دمشقی
تیا ذوق طبیب
زینب طبیبه بنی اود

قسمت سوم : تاریخ طب در ایران و اسلام از نیمه اول قرن دوم تا اواسط قرن سوم هجری قمری
فصل اول عدم اعتبار خلفای بنی امیه به علوم و ملل غیر عرب و سرگرمی آنان به لشگر کشی ها و لهو و لعب
انقراض بی امیه و روی کار آمدن عباسیان و ایجاد شهر بغداد به عنوان مرکز خلافت و احتیاج خلفای عباسی به اطباء جندیشاپور
خدمات ایرانیان مخصوصا برمکیان به مرکز علمی بغداد
نسب نامه برمکیان ( آل برمک=برامکه)
شجره نسب نوبختیان
بنی موسی ( بنی منجم=بنی شاکر)
سایر عوامل موثر در تمرکز علمی و طبی بغداد
فصل دوم – پزشکان و دانشمندان دوران خلافت عباسیان (مخصوصا عهد مامون)
قسمت چهارم : دوران ترجمه در تمدن اسلامی
مقدمه و کلیات، مترجمان و ناقلان کتب علمی و طبی در تمدن اسلامی و کتب برگردانده به زبان تازی ، بیت الحکمه
فصل اول – مقدمه ، کلیات
فصل دوم – مترجمان و ناقلان کتب علمی و طبی در تمدن اسلامی و کتب برگردانده شده به زبان تازی
یحیی نحوی
اهرن
خاندان ماسرجیس (ماسرجویه)
خاندان بختیشوع
و...