تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام

تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام

نویسنده: محمد جبرون
مترجم: یاسین عبدی
ناشر: کتاب پارسه
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 302
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1398 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مسئلۀ اندیشۀ سیاسی اسلامی از جمله موضوعات زنده و پویا در فرهنگ عربی و اسلامی است که به اشکال مستقیم و غیرمستقیم جامعۀ معاصر را درگیر کرده و نظر به اهمیت آن، ذهن و جهان اندیشگی شماری از متفکران و پژوهشگران شاخص را به خود مشغول داشته است.

محمد جبرون در این اثر به واکاوی و تحلیل چالش های مدنیت، اصالت و رابطۀ دین و سیاست در طرح وارۀ اندیشۀ سیاسی اسلامی پرداخته است که به زعم وی از مهم ترین دشواره های این مهم هستند. او ضمن تأکید بر مدنی بودن قدرت در اندیشۀ اسلامی و تاریخی بودن تجربۀ حکمرانی در صدر اسلام، تلقی رایجِ پالودگی ویژۀ اندیشۀ سیاسی اسلامی را به چالش کشانده و به برخی افزودگی های فراهم آمده از سنت و فرهنگ دیگر ملل و به طور ویژه ایران و روم در این باره اشارت داشته است. همچنین کوشیده است تا اندیشۀ سیاسی در سنت فکری متصوفه و سهم مشایخ و بزرگان صوفیه در این باره را بررسی کند.

نویسنده در فصل یکم کتاب به بررسی مدنی‌بودن دولت مدینه از طریق متن موسوم به منشور مدینه می‌پردازد که به باور وی بنیادهای قرارداد اجتماعی و سیاسی را میان ساکنان آن در آغازگاه پیدایی دولت اسلامی در عهد پیامبراسلام بیان و ترسیم کرده است. وی سپس به بررسی مشروعیت قدرت سیاسی مدینه و تهدیدهای پیش‌روی آن از سوی منافقان و یهودیان می‌پردازد. همچنین در این فصل به بررسی دولت پیامبر و ساختارهای مؤسساتی و تشکیلاتی وی پرداخته و خوانشی نسبتاً قابل قبول از قلمرو این دولت و شمار جمعیتی ساکنان آن و نیز تشکیلات شش‌گانه آن همچون ریاست دولت، سپاه، دادرسی، مسئولیت عمومی، کارگزاران و روابط خارجی ارائه می‌دهد.

فصل دوم را به بحث و بررسی درباب اندیشه سیاسی اسلامی پیشاتدوین برپایه منابع اساسی این دوره اختصاص داده است که عموماً منابع آن عبارت‌اند از کتب امثال، آداب، هم‌نشینی‌ها و مجالس شبانه، خطبه‌ها، رسائل و آثار متکلمان و فقیهان اولیه. وی همچنین به بیان سنجه‌های اندیشه سیاسی در این دوره پرداخته و مواردی همچون عدم استقلال معرفت‌شناختی، غلبه فرهنگ شفاهی، خودانگیختگی به‌مثابه روش، تأثیرپذیری از وضعیت فرهنگ آمیختگی با جامعه و عرف‌های سیاسی عربی را ذکر می‌کند.

در فصل سوم که آن را به واکاوی درباره تدوین اندیشه سیاسی اسلامی اختصاص داده، می‌کوشد تا طی آن به تعیین آغازگاه زایش و پیدایی رابطه میان وحی و سیاست بپردازد. وی سپس به تحلیل متون چهارگانه اولیه اندیشه سیاسی اسلامی که عبارت‌اند از کلام سیاسی، فقه سیاسی، آداب سیاسی و فلسفه سیاسی می‌پردازد و این فصل را با دو بحث جدی و سترگ در فقه سیاسی که جایگاه نص در کلام سیاسی و جایگاه نص در فقه سیاسی هستند، پایان می‌دهد.

در فصل چهارم نیز به واکاوی درباره اندیشه سیاسی متصوفه و سهم مشایخ و بزرگان صوفیه همچون غزالی، ابوعبدالله حمیدی، محی الدین عربی و... در حوزه اندیشه سیاسی اسلامی می‌پردازد. نیز سنجه‌های اندیشه سیاسی صوفیه را بیان می‌کند که متکی بر اصل اصلاح و بهسازی به‌وسیله حِکَم و نه احکام و به بیانی دیگر از طریق گزاره‌ها و انگاره‌های اخلاقی و نه فقهی است. وی همچنین به صورتی مبسوط به بررسی نسبت‌سنجی تاریخ تصوف و صوفیه با سیاست در هر دو بُعد عملی و نظری آن در تاریخ اسلامی و به‌طور ویژه تاریخ مغرب عربی می‌پردازد. در نهایت نیز مدعی است که واکاوی‌ها وتحلیل‌های وی در کتاب می‌تواند نگره‌ای قوی و متوازن پیرامون قضایای چالشی و به‌ویژه اشکالات سه‌گانه مدنی‌بودن، اصالت و عقلانی‌گری سیاسی که اندیشه سیاسی اسلامی معاصر با آن مواجه است را پیش‌رو و در دسترس ما قرار دهد.

کتاب حاضر نه فقط پژوهشی صِرف درباره تأثیرات سنت و فرهنگ ایرانی، بلکه هدف آن بسی بزرگ‌تر از این مهم است. نوشتار پیش‌رو از اساس در پی تحریر خاستگاه سیاسی اسلامی است که به باور نگارنده خاستگاهی ارزشی در رابطه با تمامی امور تاریخی و فرهنگی سده میانه است. به بیانی دیگر این نوشتار بر آن است تا عقلانیت سیاسی اسلامی بیش از پیش در راستای همگرایی و سازگاری با بارقه‌های خیزش و اصلاح‌گرایی عربی و اسلامی قرار گیرد.