تاریخ اقتصاد مارکسی

نویسنده: مایکل چارلز هوارد , جی. ای کینگ
مترجم: احمد تدین
ناشر: دنیای اقتصاد
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 1100
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1398 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

اقتصاد مارکسی یا مکتب اقتصادی مارکس بر مجموع عقایدی دلالت می‌کند که ترسیم‌کننده پایه و اساس انتقادی به اقتصاد سیاسی کلاسیک است و اولین‌بار توسط کارل مارکس و فردریش انگلس مطرح شد. اقتصاد مارکسی به چندین نظریه متفاوت نسبت داده می‌شود و شامل چندین مکتب فکری است که گاهی باهم در تضاد هستند. در بسیاری از موارد آنالیز مارکسی به عنوان کامل‌کننده و متمم دیگر رهیافت‌های اقتصادی استفاده می‌شود.

از آنجایی که لزوماً هرکسی که از لحاظ سیاسی مارکسیست است از لحاظ اقتصادی مارکسی نیست این دو صفت در کنار هم استفاده می‌شوند تا به جای هم و به عنوان مترادف. اقتصاد مارکسی خود را با آنالیز بحران در سرمایه‌داری، نقش و توزیع مازاد تولید و مازاد ارزش در انواع مختلف سیستم‌های اقتصادی، طبیعت و اصل ارزش اقتصادی، تأثیر طبقات اجتماعی و نزاع طبقات بر فرایند اقتصادی و سیاسی بشدت درگیر می‌کند.

اقتصاد مارکسی، به خصوص در مجامع علمی، متمایز از مارکسیسم به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی است همچنان که جنبه‌های دستوری تفکر مارکسیستی، با این ایده که «رویکرد اصلی مارکس برای فهمیدن اقتصاد و توسعه اقتصادی از لحاظ فکری از دفاع مارکس از سوسیالیسم انقلابی مستقل است» متمایز است. 

کارل مارکس با نوشتن کتاب «سرمایه» که منتقدانش هم آن را اثری مهم و قابل اعتنا می دانند، نگاه اقتصادی سوسیالیست ها را به دانش اقتصادی متحول کرد. این کتاب و آثار دیگر مارکس در کنار ستایشگران پرشور، منتقدانی سرسخت هم داشت و دارد. به همین علت در ۱۵۰ سال گذشته هزاران کتاب و مقاله در ستایش و نکوهش و نقد و تحلیل این آثار نوشته شده است.

کتاب دو جلدی «تاریخ اقتصاد مارکسی» یکی از مهم ترین، دقیق ترین و تا حدودی تازه ترین کتابی است که گرایش های اقتصادی پرشمار در میان هواداران و پیروان مارکس را با دقتی ستودنی واکاوی کرده است. جلد اول این کتاب، تاریخ اقتصاد سیاسی مارکسی را در فاصلۀ میان زمان مرگ کارل مارکس در سال ۱۸۸۳ تا سال ۱۹۲۹ بررسی می کند.

در این سال‌ها تحول تاریخ اقتصاد سیاسی مارکسی با مسائل سیاسی عملی پیوندی ناگسستنی داشت. مارکسیست‌ها نظریه را، نوعی موضوع بحث دانشگاهی بی‌ربط نمی‌دانستند، بلکه آن را راهنمای عمل می‌پنداشتند. شمار اندکی از نظریه‌پردازان مورد بحث در کتاب حاضر در دانشگاه‌ها یا نهادهای پژوهشی زمان خود کار می‌کردند. گذران زندگی تقریبا همه‌شان در مقام کارگزاران سیاسی، روزنامه‌نگار، سازمان‌دهنده حزب، معلم و فعال زیرزمینی در جنبش کارگری بود.

دیدگاه‌های اقتصادیشان پاسخی به مسائل مشخص و در راستای یک هدف بود: کسب قدرت سیاسی سوسیالیستی. دسترسی اینان به یک مجموعه پیچیده تئوری از جمله دلیل‌های پیش افتادن فزاینده مارکسیسم از سایر شکل‌های رادیکالیسم سیاسی بود. در سه دهه آخر قرن نوزدهم، گروه‌های چندی در گوشه و کنار اروپا خود را مارکسیست می‌خواندند و ستاره مارکسیسم آشکارا رو به اوج بود.

اما پیش از ۱۹۲۹، مارکسیسم منحصرا دو زبان مشخص یافت: روسی و آلمانی. فقط از دهه ۱۹۳۰ اقتصاددانان بریتانیایی، آمریکایی و ژاپنی به این دیدگاه روی آوردند و در فرانسه و ایتالیا تا دهه ۱۹۶۰ نظریه اقتصادی چشمگیری در این قلمرو پدید نیامد. این کتاب اطلاعات جامع و دقیقی از تاریخ اقتصاد و سیاست در اختیار ما قرار می‌دهد.

سال ۱۹۲۹ سال بحران بزرگ اقتصادی جهان سرمایه داری و سرآغاز «انقلاب از بالا» در روسیه استالینی است که سرانجام اتحاد شوروی را به ابر قدرتی مدرن تبدیل کرد. در جلد دوم به سرگذشت اقتصاد سیاسی مارکسی تا دو دهه پیش پرداخته می شود.

زمانی که بحران بزرگ اقتصادهای سرمایه‌داری غربی را درمی‌نوردید، در اتحاد شوروی، رشد اقتصاد به‌طرز نمایانی شتاب داشت. بین سال‌های ۱۹۲۸ تا ۱۹۳۷ تولید صنعتی سه برابر شد و از کمتر از یک‌سوم تولید ملی به نزدیک به نصف تولید ملی افزایش یافت. در فاصله سال‌های ۱۹۳۷ تا ۱۹۵۳ بار دیگر دو برابر شد و در زمان مرگ استالین به ۶۰ درصد کل تولید ملی رسید. این موفقیت تنها با سرمایه‌گذاری بسیار عظیم ممکن شد. سالانه به‌طور میانگین بیش از ۲۰ درصد کل ستانده به انباشت اختصاص می‌یافت. مصرف کارگران و دهقانان با شیب تندی کاهش یافت. تنها در اوایل دهه ۱۹۵۰ مزدهای واقعی به سطح سال ۱۹۲۸ رسید، اما باز هم سطح زندگی دهقانان بسیار پایین بود و مدت‌ها طول کشید تا بهبودی در آن حاصل آید. 

«انقلاب از بالا» همراه با «جهش بزرگ» به پیش، شیوه تولید جدید را معمول داشت. بحران غلّه که از اواخر سال ۱۹۲۷ آغاز شد، بازگشت به سیاست کمونیسم جنگی را به‌دنبال آورد و سال بعد سیاستی در پیش گرفته شد که هدف آن «ریشه‌کنی کولاک۴۸ها به عنوان یک طبقه» و شتاب‌دادن هرچه بیشتر به اشتراکی‌کردن کشاورزی بود. این هدف به‌طور اساسی در سال ۱۹۳۴ محقق و عملا در پایان دهه ۱۹۳۰ تکمیل شد. همراه این سیاست و معمول‌شدن کنترل سیاسی بر تخصیص ستانده‌های کشاورزی، سدّوبندهای سر راه صنعتی‌شدن که از دهه ۱۹۲۰ آغاز شده بود، برداشته شد. صنعتی‌شدن شتاب‌گیرنده، به‌نوبه‌خود، در دهه ۱۹۳۰ کشاورزی را در حد گسترده‌ای ماشینی کرد. 

کتاب "نظریه مارکسیستی اقتصاد" که در سال ۱۹۶۲ منتشر شد به بیش از بیست زبان ترجمه شده و تأثیر غیرقابل انکاری بر روی نسل جدیدی از مارکسیست‌ها داشته‌است. کتاب دیگرش به نام "درآمدی بر اقتصاد مارکسیستی" را دراکثر دانشگاه‌های معتبر دنیا تدریس می‌کنند. کتاب "سرمایه داری پسین" مهم‌ترین تحلیلی است از سرمایه‌داری پس از جنگ. آثار دیگرش نظیر "شکل گیری اندیشه اقتصادی کارل مارکس"، "امواج بلند انکشاف سرمایه داری" و "مقدمه بر چاپ اسپانیائی کتاب سرمایه"، چنان بر تحلیل و نقد اقتصاد سرمایه‌داری در نیمه دوم قرن بستم تأثیر گذاشته که به گفته پرری آندرسون: " آثار مندل نخستین آثاری هستند که با توسل به مقولات مارکسیست‌های کلاسیک به تحلیل نطری از انکشاف وجه تولید سرمایه داری در گستره جهانی در پس از جنگ جهانی دوم می‌پردازند".

فهرست

جلد اول؛ ۱۹۲۹ ـ ۱۸۸۳
جلد دوم؛ ۱۹۹۰ ـ ۱۹۲۹