تربیت اسلامی برنامه هایش بر فطرت انسانی استوار است و می کوشد تا از فطرت ها حجاب زدایی کند، آن را شکوفا سازد و در جهت زیبایی، دوستی، آزادگی، رأفت گرایی و عدالت خواهی گام بردارد و میثاق های به فراموشی سپرده شده را یادآور شود. حضرت علی علیه السلام می فرماید:

آن گاه که بیشتر آفریدگان از فطرت خویش بگردیدند و طومار عهد در نوردیدند، حق او را نشناختند و برابر او خدایانی ساختند، شیطان ها، آنان را از خداشناسی به گمراهی کشیدند و پیوندشان را با پرستش الهی بریدند، پس هر از چندگاهی پیامبرانی فرستاد و به وسیله آنان به بندگان هشدار داد تا حق میثاق فطرت بگزارند و نعمت فراموش شده را به یاد آورند.

با مشخصه ها و ویژگی های یاد شده، توجه به تربیت، اهمیت دادن به حیاتی ترین مقوله انسانی است، انسان ها به سبب تربیت درست، مسیر تعالی و تکامل می پیمایند و با تربیت نادرست از مسیر کمال باز می مانند. پیشوایان معصوم علیهم السلام مسئله تربیت را در رأس برنامه های خود قرار داده اند و حتی در بحرانی ترین شرایط نیز به این مهم توجه داشته اند. در این خصوص آمده است:

در جنگ جمل عربی از بین لشکریان برخاست و عرض کرد: آیا اعتقاد شما بر این است که خدا یکی است؟ یاران امیرالمؤمنین علیه السلام از این سؤال، در آن شرایط حساس تعجب کردند و گفتند: مگر نمی بینی امام علیه السلام در این شرایط با چه مسائلی روبه رو است !

حضرت فرمود: بگذارید جواب سؤال خود را بگیرد و به خدای خود معرفتی به دست آورد؛ زیرا او همانی را می خواهد که ما آن را از دشمن خود (در جنگ) می خواهیم (، یعنی هدف ما از جنگ تربیت و بیداری مردم است و مبارزه و جنگ اصالت ندارد و هدف نیست) پس در کمال خونسردی در میدان جنگ مسئله توحید و خداشناسی را برای او تشریح کرد تا وی کاملاً قانع شد.

بنابراین، هدف از تربیت، انسان سازی و پرورش ابعاد معنوی و شخصیتی انسان است، هدف تربیت اسلامی آگاه ساختن انسان از پایگاه وجودی خویش و شکوفایی لطافت وجودی و حرکت دادن وی بر اساس فطرت و سرشت اوست و در این رهگذر، روش های تربیتی خاصی را در دستور کار قرار می دهند.