ایران و شرق باستان در کتابخانه تاریخی

نویسنده: دیودور سیسیلی
مترجم: حمید بیکس شورکایی - اسماعیل سنگاری
ناشر: جامی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 879
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1384 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

حکومت مادها - آشور، لشکرکشی خشایارشاه اردشیر دوم و کوروش کوچک، لشکرکشی اسکندر به ایران

آیا درک بهت و حیرت بربرها با مشاهده این امر که پانصد تن جرات کردند در برابر یک میلیون نفر ایستادگی کنند، دشوار است؟ چه کسی در آینده برای سرمشق گرفتن از این شجاع دلان که توسط دشمن از پای در آمدند- جسما شکست خورده ولی روحا پیروز گشتند - سرشار از حسادت نخواهد شد.

در خاطر انسان این تنها شکستی است که با شکوه تر از زیباترین پیروزی ها می نماید؛ زیرا باید انسان های نیک کردار را نه بر اساس نتایج اعمالشان بلکه براساس نیتشان مورد قضاوت قرار داد : فرجام هر عملی تنها به سرنوشت بستگی دارد و تنها نیت است که به انسان ها ارزش می بخشد....

اين اثر حجيم شامل 40 كتاب بود كه اكنون تنها 15 كتاب از آن در دست است. ما 5 كتاب- كتاب‌هاى دوم، يازدهم، چهاردهم، پانزدهم و هفدهم- را كه دربردارنده‌ى بيشترين اطلاعات در خصوص تاريخ ایران باستان هستند، به فارسی برگردانديم.

'به طور كلى 'كتاب‌خانه‌ى تاريخى' ديودور سه دوره‌ى زمانى را دربر مى‌گيرد. دوره‌ى نخست دوره‌ى طولانى پيش از جنگ تروا است كه ديودور شش كتاب نخست را به آن اختصاص داد و سعى كرد، داستان‌هاى افسانه‌اى آن دوران را روايت كند. هم چنان كه خود ديودور اذعان مى‌كند، هيچ ترتيب تاريخى‌اى براى روايت رويدادهاى افسانه‌اى اين دوران رعايت نشده، زيرا هيچ منبع موثقى از اين دوران در دست نبوده است.

دوره‌ى دوم كه كتاب‌هاى هفتم تا هفدهم به آن اختصاص يافته، با اشغال تروا آغاز مى‌شود و با مرگ اسكندر پايان مى‌پذيرد. ديودور براى شرح رويدادهاى اين دوره از گاهشماريى كه 'آپولو دورآتنى' در قرن دوم پ.‌م با استفاده از كار 'اراتوستن' و تكميل آن نوشته بود، سود جست و گاهشمارى وقايع خود را بر كار 'آپولودور' و 'اراتوستن' بنيان نهاد. شايان ذكر است كه براى اين دو تن، تاريخ تصرف تروا (/3 1184 پ. م) نقطه‌ى آغاز زمان تاريخى محسوب مى‌شد.

دوره‌ى سوم كه كتاب‌هاى هفدهم تا چهلم به آن اختصاص يافته، از مرگ اسكندر (323 پ. م) آغاز شده تا زمان ديودور را دربر مى‌گيرد. اين دوره به عصر يونانى مآبى (هلنيسم) معروف است.'كتاب دوم: سرزمين ميان رودان (بين النهرين)، حكومت مادها، آشور'، 'كتاب يازدهم: لشكركشى خشايارشا به اروپا'، 'كتاب چهاردهم: پادشاهى اردشير اول و اردشير دوم هخامنشى'، 'كتاب پانزدهم: لشكركشى كوروش كوچك عليه برادرش اردشير دوم' و 'كتاب هفدهم: لشكركشى اسكندر به آسيا'.

در ترجمه‌ى اين كتاب‌ها از متون فرانسوى و انگليسى زير استفاده شده است:
در ترجمه‌ى كتاب دوم از يك ترجمه‌ى فرانسوى و يك ترجمه‌ى انگليسى استفاده شده است.بايد يادآور شد كه در برخى موارد بين ترجمه‌هاى انگليسى و فرانسوى تفاوت‌هايى به چشم مى‌خورد كه بيشتر اين تفاوت‌ها در پانوشت‌ها آورده شده است.

چون در اين كتاب، ذكر اشخاص يا اصطلاحاتى آمده كه برخى از آن‌ها براى خواننده فارسی زبان چندان مأنوس نيست، لذا حتى‌المقدور سعى شده، علاوه بر ترجمه‌ى پانوشت‌هاى مترجمان فرانسوى، مواردى را افزوده گردد. توضيحاتى كه در پانوشت‌ها بين دو بندك قرار دارد، از آن مترجمان فرانسوى و باقى توضيحات از آن مترجمان فارسی است.

در ضمن، از آن‌جا كه وجود نقشه‌ها، تصاوير و نمودارهايى براى درك بهتر نوشته‌هاى ديودور ضرورى به نظر مى‌رسيد، اقدام به تهيه آن‌ها گرديد. در تهيه تعدادى از نقشه‌ها، تصاوير و نمودارها از كتب زير بهره گرفتيم: همچنين براى شناخت بهتر ديودور سيسيلى و تأليفش، مقدمه‌ى مبسوطى در آغاز ترجمه‌ى فارسی بيان شده است.

در طول ترجمه‌ى اين پنج كتاب از كتاب‌خانه تاريخى ديودور سيسيلى همواره از راهنمايى‌هاى كارشناسانه و تشويق‌هاى استادان و پژوهشگران ایرانى و خارجى بهره‌مند شده‌اند. مترجمين كتاب درباره ترجمه خود چنين مى‌گويند: چون اجراى چنين طرح مفيدى، كار و وقت زيادى مى‌طلبيد، سى سال وقت صرف آن كرديم. بخش وسيعى از آسيا و اروپا را با مرارت‌هاى فراوان و مخاطرات زياد پيموديم تا مهم‌ترين سرزمين‌هايى را كه فرصت صحبت درباره‌ى آن‌ها را خواهيم داشت، با ديدگانمان نظاره كنيم؛ زيرا اشتباهاتى كه حتى توسط مورخان مشهور صورت گرفته است، ناشى از عدم آگاهى آنان از جاها و مكان‌ها مى‌باشد.

آن‌چه كه ما را به نگارش اين اثر ترغيب كرد، بيش از هر چيز ميل به سودمندى بود (ميلى كه نزد همه‌ى انسان‌ها چيزهايى را كه در ظاهر بسيار دشوارند، به سوى فرجامى خوش سوق مى‌دهد)؛ سپس دسترسى آسان در روم، به آن‌چه كه براى اجراى اين طرح نقش دارند.

در واقع اين شهر كه قلمروى امپراتورى آن تا مرزهاى سراسر دنيا گسترده شده، امكانات زيادى را براى ما كه زمانى نسبتا طولانى در آن جا به سر برديم، فراهم ساخت. شش كتاب اول، حكايات اساطيرى پيش از جنگ تروا را شامل مى‌گردد و از اين شش كتاب، سه كتاب نخستين تاريخ باستانى بربرها را در برمى‌گيرد و سه ديگر، تاريخ باستانى يونانيان را شامل مى‌شود. در يازده كتاب بعدى، تاريخ عمومى از جنگ تروا تا مرگ اسكندر را شرح مى‌دهد و بيست و سه كتاب آخر، ادامه‌ى اين تاريخ را تا آغاز جنگ عليه سلت‌ها و روميان تحت فرمان ژول سزار كه به سبب كارهاى نمايان در زمره‌ى خدايان قرار گرفت- در بردارد. اين سردار، طوايف بى‌شمار و ستيزه‌جوى سلت را تحت فرمان خويش درآورد و حدود امپراتورى روم را تا جزاير بريتانيا گسترش داد. نخستين رويدادهاى اين جنگ به اولين سال المپياد صد و هشتادم بازمى‌گردد، دوره‌اى كه هرود آرخونت آتن بود.

هيچ تقدم تاريخى براى آن بخش از تاريخ خويش كه پيش از جنگ تروا مى‌باشد، رعايت نشده؛ زيرا هيچ اثر قابل اعتمادى از اين دوره براى ما باقى نمانده است. از تصرف شهر تروا تا بازگشت هراكليدها بنابر نظر آپولودور آتنى هشتاد سال فاصله بوده است و سيصد و بيست و هشت سال از بازگشت هراكليدها تا المپياد اول- با حساب اين دوره براساس حكومت پادشاهان لاسدمون- فاصله وجود داشته است. از سوى ديگر از نخستين المپياد تا آغاز جنگ گل‌ها، يك فاصله‌ى زمانى هفتصد و سى ساله وجود داشته است. اين چنين كتاب، متشكل از چهل كتاب، بدون محاسبه‌ى دوره‌ى پيش از جنگ تروا، مدت زمان 1138 سال را در برمى‌گيرد...