اکسیرالتواریخ ؛ تاریخ قاجاریه از آغاز تا ۱۲۵۹ ه.ق

نویسنده: علیقلی میرزا اعتضاد السلطنه
به کوشش : جمشید کیان فر
ناشر: ویس
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 664
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1370 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب 

این اثر به بیان احوال شاهان قاجار ، اولاد و شاهزادگان ، بزرگان و عرفا می‌پردازد و در رابطه با اجتماع عصر قاجار از آغاز تا سال 1295 ه. ق (دوره مظفری) سخن می‌گوید. نویسنده در این کتاب به بررسی مبانی ساختاری، رفتاری و مدیریتی نظام اقتدارگرا در عصر قاجاریان (1193ـ1344 ق) پرداخته است. در این بررسی نحوه ظهور قاجاریه شرح و مشکلات سیستم‌سازی در ایران در دوره پادشاهی قاجار (آقامحمدخان، فتحعلی‌شاه، محمدشاه، ناصرالدین‌شاه و...) مورد توجه قرار گرفته است.

همچنین در این بررسی رفتار ایرانیان در عهد قاجار در چهارچوب عنوان‌هایی چون: ضعف در ایجاد حفظ روابط پایدار، تمایل در بر هم زدن توافق‌ها، عصبانی شدن سریع، ناسازگاری در کار تشکیلاتی و...، مطرح و درباره تأثیر این رفتارها در منظومه اقتدارگرایی عهد قاجار ایرانی توضیح داده شده است. در پایان نیز در یک بررسی تطبیقی مفهوم کانونی که در چهارقرن اخیر برای خروج از اقتدارگرایی مطرح شده است، در میان کشورهایی چون ژاپن، چین، آمریکای لاتین، ایران و...، مورد مقایسه قرار گرفته است....

با وجود شناخته شدن منابع مهم عصر قاجار از قبیل «تاریخ محمدی» و «تاریخ ذوالقرنین» و صدها اثر شناخته شده، که توان عملی پژوهشگر را صد چندان می کند هنوز منتشر نشده اند. از میان این آثار منتشر نشده، کتاب «اکسیر التواریخ» تالیف علیقلی میرزا اعتضاد السلطنه از فرزندان فاضل فتح علیشاه است. اعتضاد السلطنه از شاهزادگان فاضل و با فرهنگ قاجاری است که گروهی او را یکی از ارکان کاخ علم و دانش معاصر می شناسند و آثار و نوشته های بجامانده از او دلیلی بر این دعوی است. کتاب حاضر بواسطه اهمیت و منحصر بودن نسخه بجا مانده از آن، ضرورت چاپ را لازم می نمود، از این رو اقدام به چاپ این اثر نفیس و گرانقدر شد. این اثر گرچه بر سایر آثار هم عصر خود مقدم تر است، ولی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

محمدتقی میرزا حسام‌السلطنه (۱۲۰۶ ه. ق. - ۱۲۷۸ ه. ق) معروف به حسام‌السلطنه و ملقب به پادشاه و کدخدای عراق عجمیکی از شاهزادگان قاجار بود. حسام السطلنه فرزند فتحعلی‌شاه قاجار بود و در بیشتر عمر حکومت خود، حاکم ولایت بروجرد و مضافات آن بود. در سال ۱۲۴۲ ه. ق. به حکومت بروجرد، لرستان و خوزستان رسید و بروجرد را مقر حکومت خود قرار داد. وی در طول حکمرانی خود، در آبادانی و عمران بروجرد بسیار کوشید. 

حسام السلطنه حکومت بروجرد و نواحی مجاور آن را از سوی فتلحعلی شاه دریافت کرد. در سال ۱۲۲۴ ه. ف. محمدتقی‌میرزا حسام‌السلطنه به حکومت بروجرد، جاپلق و سیلاخور منصوب شد. چهار سال بعد به فرمان فتحعلی شاه به عنوان پیش‌قراول اردوی شاه به آذربایجان رفت. اسدخان بختیاروند خان هفت لنگ بختیاری از بدرفتاری حسام السلطنه با طوایف بختیاری رنجیده شد و سر به شورش برداشت و با قوای حکومتی درگیریهای فراوانی داشت.

فتحعلی شاه در پاسخ به این وضعیت، فرزند دیگرش دولتشاه را به حکومت بختیاری گمارد و دولتشاه با کمک حسام السلطنه در ۱۲۳۲ ه. ق. اسدخان را محاصره و دستگیر کردند. یک سال بعد نیز به فرمان فتحعلیشاه، حسام السلطنه به خراسان رفت و محمدرحیم‌خان اورگنجی، حکمران ازبک خیوه را که به خراسان هجوم آورده بود فراری داد.

در سال های بعد حسام السلطنه در حکومت بروجرد، سیلاخور و جاپلق باقی‌ماند. در این زمان برادر حسام السلطنه، محمودمیرزا حاکم نهاوند و لرستان و خوزستان، بود اما به دلیل اهمال وی، نواحی لرستان و خوزستان از تسلط حکومت مرکزی خارج شده بودند. در سال ۱۲۴۲ ه. ق.

محمدتقی میرزا با تقدیم یکصد و بیست هزار تومان پیشکش به دربار و با گلایه از سهل انگاری محمودمیرزا، باعث شد تا علاوه بر حکومت بروجردی، حکمرانی ولایت‌های لرستان و خوزستان نیز به وی سپرده شود و به این ترتیب حکمرانی بروجرد، لرستان و خوزستان ایجاد شد و بروجرد مقر حکومتی این ناحیه شد و یک سال بعد نیز لقب حسام‌السلطنه از سوی دربار به وی اهدا شد.