اندیشه و زبان

نویسنده: لو سمنوویچ ویگوتسکی
مترجم: حبیب الله قاسم زاده
ناشر: آفتاب
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 230
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1365 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب  

عده ای معتقداند که ویگوتسکی انقلابی در دانش روان شناسی پدید آورده است. خصوصیتی که آرای ویگوتسکی را برای دانش پژوهان پرکشش می سازد، چگونگی روی آوری او به بررسی اساسی ترین و مهم ترین مسئله شناخت و معرفت، یعنی ارتباط زبان و تفکر است. او این ارتباط را در جریان رشد و تحول فردی و نوعی مطالعه می کند، با روشی که روان شناسان پیش از او در آلمان و روان شناس معاصر او -پیاژه- در سوئیس مطالعه می کردند. یافته های او در طیف وسیعی از مسائل روان شناسی، نوروپسیکولوژی، زبان شناسی، دانش شناخت و معرفت شناسی کاربردی پیدا می کند.

این کتاب که مهم ترین کتاب ویگوتسکی است نظریه های او را دربارۀ روان شناسی رشد، روان شناسی زبان و زبان شناسی به تفصیل شرح می دهد. این کتاب از منابع کلاسیک و بسیار مهم رشته های زبان شناسی و روان شناسی زبان و رشد به شمار می آید.

حیوانات جهان رابه صورت مستقیم درک و تجربه میکنند ولی انسان نه . انسانها جهان را از طریق استفاده از ابزارها یا نشانه ها درک می کنند. از بین این سیستم های نشانه ای می توان به سیستم های شمارش , نوشتاری , نقشه ها و زبان اشاره کرد. ویگوتسکی اظهار می دارد انسانها در سوگیری ها , قواعد و الزامات زبان ساخته می شوند.

 بدون شک مهم ترین سیستم نشانه ای گفتار است. گفتار کارکردهای زیادی دارد. اما اساسی ترین انها این است که تفکر و توجه ما را از موقعیت بی واسطه ( از تاثیر پذیری محرک در هر لحظه ) آزاد می کند. بنابراین گفتار ما را قادر می سازد تا به گذشته فکر کنیم و برای آینده برنامه ریزی کنیم . 

ویگوتسکی در تحول یا رشد زبان سه دوره را متمایز می کند : 
1 - گفتار اجتماعی ( بیرونی ) : نقش این گفتار که تاسنین قبل از سه سالگی ادامه دارد , کنترل رفتار دیگران است, مثلا کودک به مادر می گوید : شیر می خواهم . 
2  -گفتار خود محورانه : ویگوتسکی معتقد است در سنین 3 تا 7 سالگی زبان هم نقش درونی یعنی هدایت و جهت دهی به تفکر و هم نقش بیرونی یعنی انتقال نتایج تفکر به دیگران را دارد اما چون کودک هنوز قادر به متمایز ساختن این دو کارکرد از هم نیست اتفاقی می افتد که پیاژه آن را گفتار خودمحورانه مینامد.که حالتی است که کودکان غالبا با خود صحبت می کنندو بین گفتار خود و گفتار با دیگران تمایزی قائل نمیشوند.

به عقیده ویگوتسکی گفتار خود محورانه مرحله انتقالی گفتار بیرونی به درونی بوده و برای رشد شناختی ضروری است.اصطلاح خود محورانه توسط پیاژه مطرح شد.

پیاژه می گفت این گفتار نشان دهنده عدم توانایی کودک پیش عملیاتی در درک دیدگاه های دیگران است. اما ویگوتسکی با این علم مخالف است و میگوید: کودک این گفتار را برای کنترل رفتار خود مورد استفاده قرار می دهد. در حال حاضر بجای گفتار خود محورانه , از اصطلاح گفتار خصوصی استفاده می کنند . 

3    -گفتار درونی : پس از 7 سالگی کودک بین گفتار خود و گفتار با دیگران تمایز قائل میشود در این مرحله کودک با خود صحبت می کند ولی به صورت بی صدا , گفتار درونی به اندیشه و رفتار انسان جهت می دهد. 

ویگوتسکی توضیح می دهد که گفتار درونی از لحاظ کیفی از گفتار بیرونی متمایز است. گرچه معتقد است گفتار درونی به وسیله فرایندی تدریجی از درونی سازی , از گفتار بیرونی منتج می شود. در مرحله گفتار درونی , زبان تبدیل به ابزار حل مسئله می شود .

کودکان هنگام انجام کار , با خودشان صحبت می کنند و بعد به تدریج این شکل مکالمه ناپدید می شود و در حقیقت درونی می شود. چیزیکه ما آن را تفکر می نامیم . ویگوتسکی معتقد بود تفکر مستلزم زبان آموزی است. کودک قبل از یادگیری زبان دارای تفکر نیست. قبل از زبان هوش وجود دارد ولی تفکر نه. به نظر ویگوتسکی زبان پیش شرط و پیش نیاز تفکر است. ولی برخلاف پیاژه , رشد زبان را به صورت تحول قبول ندارد بلکه حاصل تعاملات کودک با محیط پیرامون می داند.

تفاوت عمده پیاژه و ویگوتسکی در باره پیوند زبان و اندیشه در این است که پیاژه زبان را در آغاز خود بنیاد میداند و تنها در طی رشد شناختی است که زبان میتواند اجتماعی شود .در واقع در نظریه پیاژه زبان و توانایی رسانشی زبان وابسته به رشد شناختی و توانایی اندیشه ورزی است. 

ویگوتسکی از سوی دیگر بر آن است که زبان از همان آغاز کارکردی رسانشی دارد . به گفته او زبان و اندیشه ورزی با هم پدید میایند و به هم کمک میکنند و سرانجام به هم می پیوندند تا نمودهای تازه ای از تفکر ادمی که همان گفتار درونی و تفکر واژگانی است را به وجود آورند.ویگوتسکی بر این باور است که فرایند پدید آیی و رشد این توانمندی ها سرآغازی اجتماعی دارد...

عده‌ای معتقداند که ویگوتسکی انقلابی در دانش روان‌شناسی پدید آورده است. خصوصیتی که آرای ویگوتسکی را برای دانش‌پژوهان پرکشش می‌سازد، چگونگی روی آوری او به بررسی اساسی‌ترین و مهم‌ترین مسئله شناخت و معرفت، یعنی ارتباط زبان و تفکر است. او این ارتباط را در جریان رشد و تحول فردی و نوعی مطالعه می‌کند، با روشی که روان‌شناسان پیش از او در آلمان و روان‌شناس معاصر او -پیاژه- در سوئیس مطالعه می‌کردند. یافته‌های او در طیف وسیعی از مسائل روان‌شناسی، نوروپسیکولوژی، زبان‌شناسی، دانش شناخت و معرفت‌شناسی کاربردی پیدا می‌کند. این کتاب که مهم‌ترین کتاب ویگوتسکی است نظریه‌های او را دربارۀ روان‌شناسی رشد، روان‌شناسی زبان و زبان‌شناسی به تفصیل شرح می‌دهد. این کتاب از منابع کلاسیک و بسیار مهم رشته‌های زبان‌شناسی و روان‌شناسی زبان و رشد به شمار می‌آید.

زبان‌شناسی علمی است که به مطالعه و بررسی روشمند زبان می‌پردازد. در واقع، زبان‌شناسی می‌کوشد تا به پرسش‌هایی بنیادین همچون «زبان چیست؟»، «زبان چگونه عمل می‌کند و از چه ساخت‌هایی تشکیل شده‌است؟»، «انسان‌ها چگونه با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند؟»، «زبان آدمی با سامانه ارتباطی دیگر جانوران چه تفاوتی دارد؟»، «کودک چگونه سخن گفتن می‌آموزد؟»، «زبان بشر چگونه تکامل یافته‌است؟»، «زبان‌ها چه قرابتی با یکدیگر دارند؟»، «ویژگی‌های مشترک زبان‌های جهان کدامند؟»، «انسان چگونه می‌نویسد و از چه راهی زبان نانوشتاری را واکاوی (تحلیل) می‌کند؟»، «چرا زبانها دگرگون می‌شوند؟» و … پاسخ گوید.

زبان‌شناسی به مفهوم جدید آن، علمی نسبتاً نوپا بوده که قدمتی تقریباً یک صد ساله دارد، اما مطالعات تخصصی دربارهٔ زبان به چند قرن پیش از میلاد بازمی‌گردد، یعنی زمانی که پانینی قواعدی برای زبان سانسکریت تدوین کرد. در زبان‌شناسی، ابعاد مختلف زبان در قالب حوزه‌های صرف، نحو، آواشناسی، واج‌شناسی، معناشناسی، کاربردشناسی، تحلیل گفتمان، زبان‌شناسی تاریخی تطبیقی، رده‌شناسی، زبان و نیز حوزه‌های بین‌رشته‌ای مانند جامعه‌شناسی زبان، روانشناسی زبان، عصب‌شناسی زبان، زبان‌شناسی قضایی، زبان‌شناسی بالینی، زبانشناسی تحلیلی، زبان‌شناسی آموزشی و زبان و منطق بررسی می‌شوند.

از آنجا که زبان یک پدیده پیچیدهٔ انسانی و اجتماعی‌ست، برای مطالعهٔ جامع و دقیق آن، بهره‌گیری از علوم مرتبط دیگر الزامی به نظر می‌رسد. در واقع، مطالعهٔ فراگیر زبان، رویکردی چندبعدی را می‌طلبد؛ بنابراین، زبان‌شناسی علاوه‌بر مطالعه جنبه‌های توصیفی و نظری زبان به ابعاد کاربردشناختی، روان‌شناختی، مردم‌شناختی، اجتماعی، هنری، ادبی، فلسفی و نشانه‌شناختی زبان توجه می‌کند. به عبارتی می‌توان گفت زبان‌شناسی معاصر، حوزه‌های مطالعاتی بسیار گسترده‌ای را شامل می‌شود که توجه دانش پژوهان و دانشمندان گوناگونی را با ذائقه‌های علمی متنوعی به خود جلب نموده‌است.

در همین راستا، مطالعاتی مانند رابطه و تعامل بین زبان و ذهن، زبان و شناخت، زبان و رویکردهای فلسفی، زبان و قوه تعقل، زبان و منطق، دانش ذاتی، یادگیری زبان اول، کاربرد زبان و محیط زیست، زبان و قانون، زبان و هوش مصنوعی، زبان و فرهنگ، زبان و جامعه، زبان و تکامل انسان، زبان و سیاست، زبان و تفکر و دیگر نشانه‌های ارتباطی می‌توانند زیر مجموعه‌های رشتهٔ زبان‌شناسی تلقی شوند.