التنبیه و الاشراف

نویسنده: حسین مسعودی
مترجم: ابوالقاسم پاینده
ناشر: علمی و فرهنگی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 452
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار  - سال انتشار: 1365 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت :

مروری بر کتاب 

از روی چاپ قاهره و مقابله با چاپ اروپا

به نوشته مسعودی ، این کتاب در بر دارنده گزیده ها و کلیاتی است که یادآور (تنبیه ) تألیفات پیشین او و منظری (اِشراف ) برای آگاهی از اطلاعات آثار قبلی نویسنده است .التنبیه و الاشراف ، که احتمالاً آخرین کتاب مسعودی است و تألیف آن در سال وفات وی به پایان رسیده ، حاوی خلاصه ای از اطلاعات همه کتابهای او و تحلیل آنهاست . مسعودی التنبیه و الاشراف را تألیفی مختصر و هفتمین کتاب در سلسله تألیفات تاریخی خود خوانده است .

وی در 344 نگارش این کتاب را آغاز کرد و در همان سال آن را به پایان رساند و سال بعد، هنگام اقامت در فُسطاطِ مصر، پس از بازنگریِ کتاب ، مطالبی بر آن افزود که امروزه همین ویراسته اخیر در دست است . وی در این کتاب از شرح و بسط مطالب و بحث و جدل پرهیز کرده و برای توضیحات بیشتر به کتابهای دیگر خود ارجاع داده است .

آنچه در التنبیه و الاشراف ، همانند مُرُوج الذهب ، دیگر اثر برجای مانده مسعودی ، جلب توجه می کند، پیوستگی تاریخ و جغرافیای علمی است . مسعودی ، باتوجه به تأثیر جغرافیا و عوامل محیطی در زندگی انسان ، این دو دانش را به گونه ای ممتاز و ابتکاری درهم آمیخته است .

در مقدمه التنبیه هدف از تألیف این اثر و شماری از آثار پیشین نویسنده و موضوعات گوناگون آنها ذکر شده است . سپس فصلهایی به مطالب جغرافیایی اختصاص یافته است که حدود یک پنجم کتاب را در برمی گیرد. این فصلها مشتمل اند بر اطلاعات عمومی در باره جغرافیای طبیعی ، نجوم ، هیئت افلاک ، تأثیر نجوم (احکام نجوم )، ترکیب عناصر، تقسیم زمان و ویژگیهای فصول سال ، بادهای چهارگانه و جهت وزش و تأثیر آنها، شکل و مساحت و قسمتهای گوناگون زمین ، ویژگیهای هر ناحیه و تأثیر آن در ساکنان آنجا، وصف اقالیم و تأثیر آب و هوا، دریاها و اقوام هفت گانه .

مسعودی نظریات معروف قرن چهارم را خلاصه ، و جغرافیای توصیفی را به همان صورت قدیم (بر اساس هفت اقلیم ) عرضه کرده و در باره اقلیم چهارم ، که عراق در آن قرار دارد، مطالب بیشتری آورده است .

در فصل مربوط به اقوام ، از هفت قوم بزرگ دوران قدیم یاد کرده است ، بدین قرار: ایرانیان ، کلدانیان (که عرب و یهود را جزو آنان آورده )، اروپاییان (یونانیان و رومیان و صَقلابیان و فرنگان )، لیبیاییان و عامه افریقاییان ، ترکان ، هندیان و سندیان ، و چینیان که مردم سرزمین کره را نیز جزو آنان دانسته است .

مسعودی مدتها پیش از آنکه اندیشه وحدت اقوام سامی به صورت نظریه ای علمی در اروپا مطرح شود، به آن می اندیشیده ، ولی کلمه خاصی برای نامگذاری مجموع آنها نداشته است . در ضمنِ این مباحث ، برخی مطالب جانبی ، مانند محل دریاچه ارومیه و آتشفشان های فارس ، نیز آمده است