یادداشتهای ملک المورخین و مرآت الوقایع مظفری

یادداشت های ملک المورخین و مرآت الوقایع مظفری

نویسنده: عبدالحسین خان سپهری
مصحح :  عبدالحسین نوایی
ناشر: زرین
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 805
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1368 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : نو ؛ لبه جلد کتاب سائیدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب 

مرحوم دکتر نوایی در مقدمه مرآت الوقایع می نویسد: 
«این نکته جالب است که تواریخ مربوط به مظفرالدین شاه ناقص مانده است، از جمله افضل التواریخ فقط تا 1316 و منتخب التواریخ تا 1322 و مرآت الوقایع مظفری تا 1316 است و بقیه ندارد. یادداشتهای ملک المورخین از سال 1320 تا چند ماه به مشروطیت و مرگ مظفرالدین شاه است؛ گویی روزگار نخواست برای او تاریخی تمام و کمال یادگار بگذارد .

اگرچه اطلاعات کتاب مزبور کامل نیست، ولی نکات تازه و مطالب سودمندی، در مورد بروز جنبش مشروطه در آن وجود دارد که در دیگر منابع یافت نمی شود. به خصوص در مورد مهاجرت اول علما (مهاجرت صغری) و ایستادگی علما در مقابل عین الدوله و درخواست حکومت مشروطه و اقدام به تدوین قانون از روی قانون شرع .

داستان مشروطه در یادداشت‌های نویسنده، شور و حالی دیگر و نکته‌های بسیار دقیقی دارد که در جاهای دیگر یافت نمی‌شوند؛ چنان که او هشت ماه پیش از تحصن مردم در سفارت انگلیس، به این موضوع اشاره می‌کند که می‌خواهند در سفارت بست بنشینند و حتی به رغم دیدگاه کسانی که در باره کلمه مشروطه گفته‌اند و می‌گویند که از «چارت» انگلیسی گرفته شده است یا کسانی که آن را از ساخته‌های عثمانی یا تلقین‌های سفارت انگلستان می‌پندارند، آن را در برابر حکومت مطلقه و در پی گزارش در باره رویدادهای سال‌های ۱۹۰۴ و ۱۹۰۵ (سال شکست روسیه از ژاپن و ناتوانی تزار نیکلای دوم در برابر دومای روسیه و دادن آزادی‌های نسبی به جامعه روسیه و مجلس دوما و...) به کار می‌برد.

نویسندگان تاریخ مشروطیت مانند کسروی و ملک زاده و امیر خیزی و... ، سال‌ها پس از جنبش مشروطه و سپری شدن فراز و نشیب‌ها و رخ نمودن زشتی‌ها و زیبایی‌ها و پی آمدهای نیک و بدش، به گرد آوری مطالبی در این باره و نوشتن رویدادها دست زدند و از این رو، در باره آن رویدادها به آسانی می‌توانستند داوری کنند، اما ملک المورخین، بی خبر از اینکه چنین سر و صداها و کشت و کشتارها، فصل تازه‌ای در دفتر تاریخ ایران خواهد گشود و آن کوشش‌ها و جنبش‌ها به کجا خواهد انجامید، رویدادها را روز به روز نوشته و آنها را همراه با دیگر رخدادهای بی اهمیت آن روزگار در ایران و دیگر کشورها، گزارش کرده است.

وی، رویدادها را نه درآمدی برای رخدادی بزرگ و تاثیر گذار در بدی یا خوبی زندگی مردم، که پیش آمدهای روزانه می‌دید. باری، نوشته‌های وی بسیار ارزش مند و گران مایه‌اند؛ زیرا هم زمان با رویدادها نوشته می‌شدند و نویسنده خود اهل دانش و از جناح‌ها و دسته‌های مستبد یا مشروطه خواه بر کنار بود و پیوندهای پنهان و آشکاری با هیچ یک از آنان نداشت.

وی، در آن بخش از یادداشت هایش که آن را به مظفر الدین شاه پیش کش کرد، «تاریخ وقایع و حوادث ده ساله» سلطنت او (۱۳۲۴- ۱۳۱۳) را گرد آورد و افزون بر این، به گزارش در باره «هیئت تاریخی دولت ایران و شخص سلطنت» پرداخت. این بخش با یاد آوری تبار و نیاکان و «اجداد تاج دار» این شاه و سرگذشت آنان آغاز می‌شود و پس از گزارش‌هایی در باره چندی و چونی «وزارت خانه‌ها و ادارات دولتی»، «هیئت، علوم و صنایع و شریعت و آیین و وضع زندگانی اعلا حضرت همایونی» و «بخشش و مکرمت پادشاهی» و عرضه سیاهه‌ای از والیان و حاکمان شهرهای ایران در آن زمان (ساختار سیاسی آن روزگار)، به بازگویی ویژگی‌های شخص شاه مانند نطق و قلم و خطابه هایش می‌پردازد و با گزارش‌هایی در باره لقب‌ها و منصب‌های درباریان و کارگزاران شاه و عزل و نصب‌های آنان و رویدادهای طبیعی و اوضاع اقتصادی و اجتماعی آن روزگار دنبال می‌شود.

هم چنین، یادداشت‌هایی کوتاه و بلند در باره سفرهای داخلی و خارجی شاه و آمد و شد صاحب منصبان دیگر کشورها به ایران، در این اثر وجود دارد که در آنها اوضاع شهرهای ایران و ویژگی‌های مردمانشان و رویکردها و سیاست‌های بین المللی شاه ایران در آن روزگار با همتایانش گزارش می‌شود.